На 25 јули 2025 година се одбележува 100-годишнината од раѓањето на првата жена партизан – Невена Георгиева Дуња. Таа, на само 16 години, се приклучи на антифашистичката борба и остана запаметена како симбол на отпорот, храброст и пожртвуваност за слобода и правда.
Случајно, токму на овој ден, Социјалниот центар во Скопје кој го носи нејзиното име, беше домаќин на уште една млада жена која денес е симбол на отпорот – шведската еколошка и политичка активистка Грета Тунберг. Еден ден пред нејзиното пристигнување Собранието на Македонија не ја изгласа резолуцијата со која се бара Израел да овозможи влез на храна и медицински средства за цивилите во Газа.
Грета на 1 јуни отпатува со брод полн со хуманитарна помош наменета за Палестина, но по една недела беше депортирана од израелските власти. Деновиве е на турнеја низ Балканот, по посетите на Атина, Тирана и Тетово, пристигна во Скопје, а потоа продолжува кон Приштина.
Во Скопје учествуваше на јавна дискусија на тема:
„Стоп за воената машинерија: Борбата против империјализмот и капиталистичките војни“, а следниот ден се упати кон реката Дошница, каде што се приклучи на блокадата против изградбата на нова хидроцентрала.
Në 25 korrik të vitit 2025 shënohet 100 vjetori i lindjes së partizanes së parë femër – Nevena Georgieva Dunja. Ajo ishte vetëm në moshën 16 vjeçare, dhe iu bashkua luftës antifashiste dhe mbeti të kujtohet si simbol i rezistencës, guximit dhe sakrificës për liri dhe drejtësi.
Rastësisht, pikërisht në këtë ditë, Qendra Sociale në Shkup që mban emrin e saj, priti një tjetër femër të re që sot është simbol i rezistencës – aktivistja suedeze mjedisore dhe politike Greta Thunberg. Një ditë para mbërritjes së saj, Parlamenti maqedonas dështoi dhe nuk votoi për një rezolutë që kërkonte që Izraeli të lejonte furnizime ushqimore dhe mjekësore për civilët të hynin në Gaza.
Greta në 1 qershor u nis me një anije plot me ndihma humanitare për Palestinën, por u deportua nga autoritetet izraelite një javë më vonë. Këto ditë ajo është në një turne në Ballkan, pas vizitave në Athinë, Tiranë dhe Tetovë, ajo mbërriti në Shkup dhe më pas vazhdoi për në Prishtinë.
Në Shkup, ajo mori pjesë në një diskutim publik me temë: “Stop për makinerinë e luftës: Lufta kundër imperializmit dhe luftërave kapitaliste”, dhe të nesërmen u drejtua për në lumin Doshnica, ku iu bashkua bllokadës kundër ndërtimit të një hidrocentrali të ri.
Иако од различни времиња, борбата на Дуња и Грета има заедничка нишка – отпор против угнетување, неправда и насилство. Дуња се бореше против фашизмот како облик на терор и милитаризам, додека Грета денес се спротивставува на модерните облици на економско и еколошко угнетување – капитализмот, климатската нееднаквост и воената машинерија. Двете го даваат својот глас за иднината, за општото добро пред личниот интерес, и за свет каде слободата не е привилегија, туку право.
Во близина на Дошница веќе е изградена една хидроцентрала на Конска Река, а минатото лето багери започнаа да подготвуваат терен за уште една во коритото на најчистата македонска река. Иако досега се изградени околу 100 мали хидроцентрали – дел и во заштитени подрачја – тие придонесуваат со помалку од 4% од вкупното производство на електрична енергија. Сепак, за возврат, повеќе од 70 реки во планинските предели се неповратно уништени. Биодиверзитетот е загрозен, а локалните заедници остануваат без вода. Сето ова кога само 1,2% во светот е питка вода.
Дополнително, инвеститорите во малите хидроцентрали се единствените што добиваат државни субвенции по т.н. „фиксни тарифи“, а многу од концесиите се издадени на нетранспарентен начин, според експертите и активистите.
Блокадата на Дошница, на денот на доаѓањето на Грета, влезе во својот втор месец. Секојдневно, активисти од 14 здруженија од цела Македонија ја чуваат реката и природата од уништување – дење и ноќе.
Edhe pse nga kohë të ndryshme, lufta e Dunjës dhe Gretës ka një lidhje të përbashkët – rezistencën kundër shtypjes, padrejtësisë dhe dhunës. Dunja luftoi kundër fashizmit si një formë terrori dhe militarizmi, ndërsa Greta sot kundërshton format moderne të shtypjes ekonomike dhe mjedisore – kapitalizmin, pabarazinë klimatike dhe makinerinë e luftës. Të dyja japin zërin e tyre për të ardhmen, për të mirën e përbashkët para interesit personal dhe për një botë ku liria nuk është privilegj, por një e drejtë.
Një hidrocentral tashmë është ndërtuar në afërsi të Doshnicës pra në lumin Konska Reka, dhe verën e kaluar ekskavatorët filluan të përgatisin terrenin për një tjetër në shtratin e lumit më të pastër të Maqedonisë. Edhe pse deri më tani janë ndërtuar rreth 100 hidrocentrale të vogla – disa nga ato në zona të mbrojtura – ato kontribuojnë më pak se 4% në prodhimin total të energjisë elektrike. Megjithatë, në këmbim, më shumë se 70 lumenj në zonat malore janë shkatërruar në mënyrë të pakthyeshme. Biodiversiteti është i kërcënuar dhe komunitetet lokale kanë mbetur pa ujë. E gjithë kjo kur vetëm 1.2% e ujit të botës është i pijshëm.
Për më tepër, investitorët në hidrocentrale të vogla janë të vetmit që marrin subvencione shtetërore sipas të ashtuquajturave “tarifa fikse” dhe shumë nga koncesionet lëshohen në një mënyrë jotransparente, sipas ekspertëve dhe aktivistëve.
Bllokada e Doshnicës, në ditën e mbërritjes së Gretës, hyri në muajin e dytë. Çdo ditë, aktivistë nga 14 shoqata nga e gjithë Maqedonia mbrojnë lumin dhe natyrën nga shkatërrimi – ditë e natë.
Да не дозволиме денешниот систем, во името на профитот, да го уништи она за што Дуња и нејзината генерација се жртвуваа – заедништво, правда и достоинство.
Le të mos lejojmë që sistemi i sotëm, në emër të fitimit, të shkatërrojë atë për të cilën Dunja dhe brezi i saj u sakrifikuan – pra bashkimin, drejtësinë dhe dinjitetin.
Наташа Гелева
Наташа Гелева родена во 1978 во Прилеп. Има диплимирано на Филолошки Факултет, отсек Германски јазик и книжевност. Се занимава со фотографија од 1999 и има зад себе неколку групни изложби во Македонија и странство, како и неколку самостојни изложби. Фотографиите и се со перформативен карактер и во нив најчесто ја испитува интеракцијата на женското тело со простори или предмети во распаѓање со тоа укажувајќи на минливоста на нештата. Освен со фотографија се занимава и со видео и заедно со режисерот Јане Алтипармаков соработуваат на неколку проекти, меѓу кои документарниот видео-арт „И фабриките имаат душа“ направен под координација на продуцентот на филмовите на Стенли Кјубрик, Јан Харлан и на неколку музички спотови.
Natasha Geleva
Natasha Geleva ka lindur në vitin 1978 në Prilep. Ka mbaruar Fakultetin Filologjik, në degën Gjuhë dhe letërsi gjermane. Me fotografi merret që nga viti 1999 dhe pas saj ka disa ekspozita grupore në Maqedoni dhe jashtë saj, si dhe disa ekspozita vetjake. Fotografitë e saj janë të natyrës performuese dhe në to ajo më së shumti shqyrton ndërveprimin e trupit të femrës me hapësirat apo objektet e kalbura, duke treguar kështu kalueshmërinë e gjërave. Përveç fotografisë, ajo merret edhe me video dhe së bashku me regjisoren Jane Altiparmakov bashkëpunojnë në disa projekte, ndër të cilat video arti dokumentar “Dhe fabrikat kanë një shpirt” të punuar nën koordinimin e producentit të filmave të Stanley Kubrick, Jan Harlan. dhe në disa video muzikore.
