Како да се почне една ваква фоторепортажа, а без да се сеќаваме на подобрите времиња некогаш. Иако оваа тема е болна за целиот свет, сакам накратко да кажам нешто за нашето градче. Како што се спомена, а општо познато е дека во Македонија овој проблем се смета за треторазреден во свеста на граѓаните. На прво место е опстанокот, што поголемата потрошувачка и консумеризмот, здравствените проблеми (иако суштински се поврзани со самата тема), па дури и спортските светски па и локални настани се побитни од горенаведената тема.
Првите знаци за зачувување на природната средина без знаење на зборот екологија, (зборуваме за 50-те години од минатиот век), се садење на полезаштитните појаси во Овчеполието. Што значи некоја прва свесност се појавува кон крајот на 40-те и почетокот на 50-те години од минатиот век. Дали е случајно што се појавува со почетокот на социјализмот во тогашна Југославија е знак прашање.
Si mund ta fillojmë një fotoreportazh si ky pa kujtuar kohërat më të mira që kemi kaluar dikur? Edhe pse kjo temë është e dhimbshme për të gjithë botën, dua të them shkurtimisht diçka për qytetin tonë. Siç u përmend, dhe dihet përgjithësisht se në Maqedoni ky problem konsiderohet i dorës së tretë në vetëdijen e qytetarëve. Mbijetesa vjen e para, pasi që rritja e harxhimit dhe konsumimit, problemet shëndetësore (megjithëse ato në thelb lidhen me vetë temën), madje edhe ngjarjet sportive botërore dhe lokale, janë më të rëndësishme se tema e lartpërmendur.
Shenjat e para të ruajtjes së mjedisit natyror pa njohuri të fjalës ekologji (po flasim për vitet e 50- të të shekullit të kaluar), janë mbjellja e brezave mbrojtëse të fushave në Ovçepoli. Që do të thotë se njëfarë vetëdijesimi i parë shfaqet në fund të viteve të 40-ta dhe në fillim të viteve të 50-të të shekullit të kaluar. Nëse është rastësi që u shfaq me fillimin e socializmit në Jugosllavinë e atëhershme, është një pikëpyetje.
Главен организатор на првите доброволни работнички бригади за пошумување во раните 50-ти години од минатиот век, бил Трајчо Паужинков.
Системското решение за отпадот во 50-те во ова мало градче било интересно, бидејќи било решено на начин што сиромашна жена се грижела за чистотата во градчето позната под надимакот Ѓулче. Жената, како што се кажува, добивала социјален надомест, а за возврат се грижела за хигиената на улиците. Се уште било рано за комунално претпријатије во современа смисла на зборот иако и денешните современи комунални претпријатија како што гледам го користат овој начин на работа. Вака било во времето кога се уште и на светско ниво не била оформена свеста за екологијата. Во тие години се затворил и рудникот за азбест во близина на Свети Николе.
Потрошувачкото општество промовирано од хегемонот се уште не беше пристигнато. На светско ниво својата експанзија ја доживува во 70-те години и верувам дека на запад веќе има зачетоци за подигнување на свеста на граѓаните за зачувување на природната средина. Во тој период секаде по источниот блок па и во посиромашните неразвиени држави многу повеќе населението живеело во сооднос со природата. Во продавниците се носеле торби, шишињата се враќале за реупотреба, постоеле и многу други предности на социјалистичкото општество во однос на заштитата на животната средина. Системските решенија колку-толку ја следеле науката во однос на индустриското загадување целејќи да не се нарушува природата. Сепак, заостанувајќи во достигнувањето на „западниот“ стандард полека почнува да не се обрнува внимание на животната средина.
Organizatori kryesor i brigadave të para vullnetare punëtore për pyllëzim në fillim të viteve të 50-të të shekullit të kaluar, ishte Trajço Pauzhinkov.
Zgjidhja sistemike për mbeturinat në vitet e 50-të në këtë qytet të vogël ka qen interesante, sepse u zgjidh në një mënyrë që një grua e varfër, e njohur me nofkën Gjylçe, u kujdes për pastërtinë e qytetit. Gruaja, siç thonë, merrte ndihmë sociale, dhe në këmbim kujdesej për higjienën e rrugëve. Ishte ende herët për një kompani shërbimesh në kuptimin modern të fjalës, megjithëse kompanitë moderne të shërbimeve të sotme, siç e shoh unë, përdorin këtë mënyrë pune. Kjo ndodhi në një kohë kur vetëdijesimi ekologjik nuk ishte formuar ende në nivel global. Në ato vite, u mbyll edhe miniera e asbestit në afërsi të Sveti Nikollës.
Shoqëria e konsumit e promovuar nga hegjemoni, nuk kishte mbërritur ende. Në nivel global, ekspansionin e saj, ajo e përjetoi në vitet e 70-të, dhe unë besoj se në Perëndim tashmë ka fillime për të rritur vetëdijesimin e qytetarëve për ruajtjen e mjedisit natyror. Gjatë asaj periudhe, në të gjithë Bllokun Lindor, madje edhe në vendet më të varfra dhe të pazhvilluara, popullsia shumë më shumë jetonte në harmoni me natyrën. Në dyqane mbaheshin çanta, shishet ktheheshin për ripërdorim dhe kishte shumë përparësi të tjera të shoqërisë socialiste në aspektin e mbrojtjes së mjedisit jetësor. Zgjidhjet sistemike kryesisht kanë ndjekur shkencën për sa i përket ndotjes industriale, duke synuar të shmangin prishjen e natyrës. Megjithatë, duke mbetur prapa në arritjen e standardeve “perëndimore”, ngadalë fillon të mos i kushtohet vëmendje çështjeve të mjedisit jetësor.
Денес веќе со голема носталгија светиниколчани можат да се сеќаваат на чистотата на својот град.
Sot, banorët e Sveti Nikollës, tanimë me shumë nostalgji, mund ta kujtojnë pastërtinë e qytetit të tyre.
Исфрлена покуќнина – иако доволно е да се повика комуналното претпријатие и да се обезбеди возило за отпадот за мала надомест.
Sende shtëpiake të hedhura – edhe pse mjafton të kontaktohet kompania e shërbimeve komunale, dhe ata, kundrejt një pagese të vogël, do t’ju sigurojnë një automjet për mbeturinat.
Колку и да се труди Комуналното претпријатие сепак е недоволно без свеста на граѓаните. Како работи истото зависи и од средствата што ги добива во самиот мандат на било која постава на локална и државна власт. Да се вратиме на свеста на граѓаните. Иако на Запад веќе во 80-те на големо почна да се зборува за еколошките светски проблеми ние тие проблеми ги гледаме само преку средствата за информирање. За жал како што реков социјализмот ја губи својата моќ и потрошувачкото општество победува. Во раните 90-ти веќе има и кај нас иницијативи за подигање на граѓанската свест во однос на екологијата, така во 1996-та година формирано е Еколошкото друштво „Изгрев“ – Свети Николе чиј основач и активист бев и јас самиот. Иницијатор, основач и прв претседател на друштвото беше Владимир Гилев.
Кога се зборува за системските проблеми мора да се истакне дека во средината на 2010-тите години се донела одлука на државно ниво за да се изгради регионална депонија од повеќе општини во општината Свети Николе. Тоа од светиниколчани се дочека како разочарувачка вест и се уште предизвикува гнев кај повеќето граѓани. Изградбата на депонијата се уште не е почната. Во разговор со повеќе стручни лица, посочено ми е дека било предвидено депонијата да биде ултра модерна и да се гради преку средства од странска помош чија контрола на работа во првите пет години ќе биде раководена од странските инвеститори. Се предвидува дека до тогаш би немало никакви последици по загрозувањето на животната средина, напротив би донела и некои вработувања во општината. Меѓутоа после пет години раководство од страна на странските инвеститори ќе се вратиме на совеста на самите граѓани, што сепак би предизвикало опасност да се постави во општината. Се уште се дебатира на државно ниво а што ќе произлезе никој не знае.
Сума сумарум како што би рекле некои, екологијата ја изгуби битката во Свети Николе во однос на свеста на граѓаните. Сите се во трка по материјални средства и купување на производи за широка потрошувачка.
Pavarësisht se sa shumë përpiqet kompania e shërbimeve komunale, ajo është përsëri e pamjaftueshme pa vetëdijesimin e qytetarëve. Mënyra se si funksionon gjithashtu varet nga fondet që merr gjatë mandatit të çdo pushteti lokal dhe shtetëror. Le të kthehemi te vetëdija e qytetarëve. Edhe pse në Perëndim, problemet globale ekologjike, me të madhe filluan të diskutoheshin në vitet e 80-të, ne këto probleme i shikonim vetëm përmes medias. Fatkeqësisht, siç thashë, socializmi po e humbte fuqinë e tij dhe shoqëria e konsumit po fiton. Në fillim të viteve të 90-të, tanimë edhe në vendin tonë kishte nisma për të rritur vetëdijesimin qytetar në lidhje me ekologjinë, kështu që, në vitin 1996 u formua Shoqëria Ekologjike “Izgrev” – Sveti Nikole, themelues dhe aktivist i së cilës isha edhe unë. Nismëtari, themeluesi dhe kryetari i parë i shoqërisë ishte Vlladimir Gilev.
Kur flasim për problemet sistemike, duhet theksuar se në mesin e viteve të 2010-të, në nivel shtetëror, u mor një vendim për të ndërtuar një deponi rajonale nga disa komuna në komunën e Sveti Nikollës. Ky, nga banorët e Sveti Nikollës u prit si një lajm zhgënjyes, dhe ende shkakton zemërim tek shumica e qytetarëve. Ndërtimi i deponisë së mbeturinave nuk ka filluar ende. Në bisedë me disa ekspertë, më thanë se deponia ishte planifikuar të ishte ultramoderne dhe të ndërtohej me fonde nga ndihma e huaj, dhe kontrolli i punës të saj, në pesë vitet e para, do të udhëhiqej nga investitorë të huaj. Parashikohej që deri atëherë, nuk do të ketë pasoja të rrezikimit të mjedisit jetësor, përkundrazi, madje do të sjellë edhe disa punësime në komunë. Megjithatë, pas pesë vitesh udhëheqjeje nga investitorë të huaj, do të kthehemi në vetëdijen e vetë qytetarëve, gjë që, përsëri do të shkaktonte rrezik nëse vendosej në komunë. Ende debatohet në nivel shtetëror, dhe askush nuk e di se çfarë do të dalë prej saj. Shkurt, siç do të thoshin disa, ekologjia e humbi betejën në Sveti Nikollë për sa i përket vetëdijesimit të qytetarëve. Të gjithë janë në garë për burime materiale dhe blerjen e mallrave të konsumit të gjerë.
Дарко Доганџиски
Дарко Доганџиски, роден во 1981г во Свети Николе. Средното образование го завршува во општата Гимназија во Св. Николе. Пролетер од 2006г од кога работи во најразлични сфери, од комерцијалист, материјално книговодство до утовар и истовар на шлепери, од градежништво преку автомобилска текстилна индустрија до фабрика за бојлери.
Активист во борбата за левичарски идеи, повеќегодишен член на левичарски партии и организации, членувал и основал синдикати.
Darko Doganxhiski
Darko Doganxhiski i lindur në vitin 1981 në Sveti Nikollë. Arsimimin e mesëm e ka kryer në gjimnazin e përgjithshëm në Sveti Nikollë.
Proletar nga viti 2006, që kur edhe punon në sfera të ndryshme, pra nga komercialist, kontabilitet material e deri në ngarkim shkarkim të maunëve, nga ndërtimtaria e përmes industrisë tekstile, të automobilave deri në fabrikë për bojlerë.
Aktivist në luftën për ide majtiste, anëtar shumëvjeçar i partive dhe organizatave majtiste, si edhe ajo se ka qen anëtar dhe ka themeluar sindikata.
