Кога се говори за македонското образование, вообичаено се тргнува од полна критика, акцентирајќи колку тоа е лошо неквалитетно. Причините за неквалитет на образованието не се едноставни за лоцирање. Едностраноста во потфатите да се согледа македонснкиот образовен систем, неминовно носи кон нови и уште поголеми проблеми. Врз тој принцип на ентузијазам, незнаење и брзање беше донесена и Новата концепција за основно образование а пред неа беше воведен Кембриџ моделот, а пак претходно деветолетката. Кон сите овие образовани експерименти кои преку ноќ, потполно непроверено стануваа наш воспитно образовен систем имаше забелешки и реакции.
Клучна одлика на сите три потфати е тоа што никој не ги зема во обзир мноштвото стручни забелешки. Егоизмот и суетата, тешко се одразија и сеуште се одразуваат врз воспитно образовниот процес, а најтешките последици остануваат врз децата.
„ПОТРЕБНА НИ Е КОРЕНИТА ПРОМЕНА“
Соочени со полн распад на воспитно образовниот систем нас ни е потребна коренита промена. Не, не говорам за парцијални реформи, од кои најголем бенефит е материјалната корист на реформаторите, туку потполно нов образовен систем, сообрезен со потребите и можностите на македонската реалност. Притоа истиот треба да биде целно насочен кон тоа што сакаме да постигнеме во иднина како општество. Само врз база на овие нешта, можеме да говориме за квалитативна промена на полето на воспитанието и образованието.
Погоре изнесеното останува да биде наша задача на која час поскоро треба да се нафатиме. Со цел истото да биде базирано на реални согледби, прво треба да да ги согледаме, материјалните основи на ученичкото незнаење. Материјалните основи лежат во двата аспекти на наставниот процес: педагошката средина и педагошкиот контекст. Педагошка средина се нарекува местото каде се изведува наставата, додека педагошкиот контекст е пошироката околина во која е вгнездена педагошката средина. Појасно кажано, станува збор за училиштата и македонското општество.
Имено, упорни се обидите да се направат промени во воспитно-образовниот систем, без притоа да се променат општествено-политичките и економските прилики во македонското општество.
Бројната „интелигенција“ како да заборавила дека општеството преку воспитно образовниот систем го создава својот подмладок, воспитувајќи го и поучувајќи на вредностите кои што го чинат темелот на тоа општество. Сосема лесно е да се согледа до кое ниво на беззаконие и нефункционалност ни е сведено општеството. Токму поради тоа, ова општество, не може да понуди ништо подобро за иднината од тоа што веќе е зададено во сегашноста. Дури и оние ретки позитивни исклучоци кои впрочем ја даваат вредноста на нашето воспитание и образование, за жал катадневно ги губиме во барата наречена криминал и општествена пропаст.
Од другата страна, еден дел од причините за масовно незнаење секако лежи во квалитетот на понудената поука. Имено дидактичкиот триаголник се состои од наставникот, наставната содржина и ученикот. Долгогодишната партизација го руинира квалитетот и кредибилитетот на наставниците. Навистина реткост е денес да најдете посветен наставник, кој сеуште не се откажал од својата љубов кон работата. Вториот елемент-наставните содржини пак се засебен случај.
Долгодишното реформирање, базирано само врз ентузијазам и политичката потреба од реформи, донесоа до полн хаос во делот на наставните содржини, нивното планирање и методско обликување.
„НЕСООДВЕТНО КОНЦИПИРАНИОТ ОБРАЗОВЕН ПРОЦЕС Е ПОШТЕТЕН ОД НЕПИСМЕНОСТА“
Денес се соочуваме со наставни програми во кои отсуствуваат дидактичките принципи на наставата, учебни помагала кои во суштина повеќе ги нема, отколку што ги има. Основната карактеристика на учебниците изработени изминативе години, е дека се направени на брза рака и изобилуваат со грешки. Грешките во учебниците, особено во најмала возраст се погубни за учениците. Да го наведете детето на мислење дека не разбира што треба да се направи, креира авторефлексија дека тоа не е способно да научи. Тоа пак влијае страшно лошо во креирањето на сликата за себе, па така сфаќајќи дека не може да научи, тоа развива страшен одбој кон учењето воопшто. Токму тука ние изгубивме и сеуште губиме генерации и генерации деца. Воспитно образовниот процес како свесна и намерна активност врз која се влијае на свеста на детето и се насочува кон развој, не смее да биде систем во кој отсуствуваат научните и дидактичките принципи! Несоодветно концепираниот, планираниот и реализираниот образовен процес, прави поголема штета врз децата отколку апсолутната неписменост. Апсолутно неписмениот секогаш има простор да се описмени, но оној кој е накриво научен, кој стекнал перцепција дека не може да учи, дека и воопшто не му треба да учи е тежок општествен проблем! За жал ние со години креираме само дисфункционалност и проблеми, процес платен со наши пари и натопен со солзите на децата! Согласно погоре изнесеното, се согледува дека наставните содржини, најблаго кажано во најголем дел од случаите се некорисни.
„УЧЕНИКОТ СЕ ДВИЖИ ПО ПАТОТ КОЈ ГО ПОУЧУВА ОПШТЕСТВОТО“
Третиот елемент од дидактичкиот триаголник, односно ученикот согледувајќи во каков хаос живее, потполно е демотивиран и незаитересиран за учење. Врз него влијае тоа што криминалот царува, тоа што нема да добие учебник на почетокот на учебната година, тоа што нема навремено да добие сведителство на крајот на учебната година. Го согледува полниот формализам на македонскиот воспитно образовен систем и полека се отуѓува од истиот. Антиинтелектуално се однесува, движејќи се по патот на кој го поучува општеството. Нашето општество пак е општество без воспитен идеал, без конкретна дефинција што значи да се биде воспитан и образован човек и каква вредност тоа ни носи. Ние како општеството свесно градиме иднина во која ќе царува криминалот и незнаењето, а воедно и воспитуваме на унижување.
Најстрашното од целата таа ситуација е токму тоа воспитание за унижување! Преку него се учиме на конформизам, дека ние ништо не можеме да промениме. Дури и доколку некој проба да промени нешто тогаш е осуден на отфрлање, сиромаштија и низа други страданија.
Поуката е дека да се биде необразован медиокритет, полтрон на некој силен е она што ултимативно ви ја носи благосостојбата во животот. Сосема суптилно но сепак кристално јасно, владеачката елита ве упатува на мислата дека вие доколку не служите некому, тогаш сте никој и ништо! За среќа таа плиткоумна и кусогледа елита не разбрала дека секој чин има и своја спротивност која живее паралелно со него.
Овој систем колку повеќе се уцврствува, толку повеќе ги креира елементите за неговата пропаст. Ќе дојдат и други времиња, каде најгласните поборници против ова труло време, против ненародната и крвопијна властела, ќе бидат токму оние кои со децении беа воспитувани да се покоруваат!
Васко Гичевски
Редакцијата на „Гласни идеи“ не нужно се согласува со ставовите изразени во колумната.
Васко Гичевски е роден во 1997 година во Битола. Дипломирал на Институтот за историја на Филозофскиот факултет при Универзитетот „Свети Кирил и Методиј“ во Скопје во 2020 година. Прогласен е за најдобро дипломиран студент на генерацијата и добитник е на наградата „26 Јули“ од Фондацијата „Франк Манинг“ за покажан особен успех во студирањето. Активно се занимава со проучување на социјалната историја на Османлиската империја (Османлиска Македонија). Автор е на повеќе научни трудови објавени во релевантни научни списанија и четири дигитални – интерактивни мапи на недвижното културно наследство од Османлискиот период во Скопје и Битола. Член е на претседателството на Здружението на историчарите на Република Македонија од 2021 година. Се истакнува во својата дејност во насока на истражување, публикување и популаризирање на марксизмот како политичка филозофија и пракса.
Kur flitet për arsimin maqedonas, zakonisht niset nga një kritikë e plotë, duke theksuar se sa është i keq dhe i cilësisë së dobët. Arsyet e cilësisë së dobët të arsimit nuk janë aq të lehta për t’u gjetur. Njëanshmëria në përpjekjet për të kuptuar sistemin arsimor maqedonas pashmangshmërisht çon në probleme të reja, madje edhe më të mëdha. Në bazë të atij parimi të entuziazmit, injorancës, nxitimit, u miratua Koncepti i Ri për Arsimin Fillor dhe më parë u miratua modeli i Kembrixhit, ndërsa më parë edhe modeli nëntëvjeçar. Pati komente dhe reagime për të gjitha këto eksperimente arsimore, që brenda natës, krejtësisht të pakontrolluara u bënë sistemi ynë edukativo-arsimor.
Një tipar kryesor i të tre përpjekjeve është se askush nuk e morri parasysh morinë e opinioneve të ekspertëve. Egoizmi dhe kotësia kanë pasur një ndikim të rëndë dhe vazhdojnë të ndikojnë në procesin edukativo-arsimor, ndërsa pasojat më të vështira mbeten te fëmijët.
“NA DUHET NDRYSHIM RRËNJËSOR”
Përballë kolapsit të plotë të sistemit edukativo-arsimor, kemi nevojë për një ndryshim rrënjësor. Jo, nuk po flas për reforma parciale, nga i cili benifiti më i madh është përfitimi material i reformatorëve, por një sistem arsimor krejtësisht i ri, në përputhje me nevojat dhe mundësitë e realitetit maqedonas. Në të njëjtën kohë, duhet të synohet se çfarë duam të arrijmë në të ardhmen si shoqëri. Vetëm në bazë të këtyre mund të flitet për një ndryshim cilësor në fushën e edukimit dhe arsimit.
Ajo që theksuam më sipër mbetet detyra jonë, të cilën duhet ta trajtojmë sa më parë. Në mënyrë që ajo të bazohet në njohuri reale, së pari duhet të perceptojmë themelet materiale të injorancës së nxënësve. Bazat materiale qëndrojnë në dy aspekte të procesit mësimor: mjedisi pedagogjik dhe konteksti pedagogjik. Mjedisi pedagogjik quhet vendi ku zhvillohet mësimi, ndërsa konteksti pedagogjik është mjedisi më i gjerë në të cilin është ngulitur mjedisi pedagogjik. Për ta thënë më qartë, bëhet fjalë për shkollat dhe shoqërinë maqedonase.
Përpjekjet për të bërë ndryshime në sistemin edukativo-arsimor janë të vazhdueshme, edhe atë pa ndryshuar kushtet shoqëro-politike dhe ekonomike në shoqërinë maqedonase.
“Inteligjenca” e shumtë duket se ka harruar se shoqëria e krijon rininë e saj përmes sistemit edukativo-arsimor, duke i edukuar dhe mësuar për vlerat që e përbëjnë themelin e asaj shoqërie. Është mjaft e lehtë të shihet se në çfarë niveli të paligjshmërisë dhe mosfunksionimit është reduktuar shoqëria jonë. Pikërisht për këtë, kjo shoqëri nuk mund të ofrojë asgjë më të mirë për të ardhmen sesa ajo që tashmë është dhënë në të tashmen. Bile edhe ato përjashtime të rralla pozitive që në fakt i japin vlerën edukatës dhe arsimit tonë, fatkeqësisht i humbim çdo ditë në kënetën e quajtur krim dhe rrënim shoqëror.
Nga ana tjetër, një pjesë e arsyes së injorancës masive sigurisht që qëndron në cilësinë e udhëzimit të ofruar. Gjegjësisht, trekëndëshi didaktik përbëhet nga mësuesi, përmbajtja mësimore dhe nxënësi. Partishmëria e kahershme prish cilësinë dhe kredibilitetin e mësuesve. Është vërtet e rrallë sot të gjesh një mësues të përkushtuar, që ende nuk ka hequr dorë nga dashuria për punën e tij. Elementi i dytë – përmbajtja mësimore është një rast i veçantë.
Reformimi shumëvjeçar, i bazuar vetëm në entuziazmin dhe nevojën politike për reforma, kanë çuar në kaos të plotë në fushën e përmbajtjeve mësimore, planifikimin dhe hartimin metodologjik të tyre.
“PROCESI ARSIMOR I KONCEPTUAR JOADEKUAT ËSHTË MË I DËMSHËM NGA ANALFABETIZMI”
Sot jemi përballë plan programeve në të cilat mungojnë parimet didaktike të mësimdhënies, mjete ndihmëse mësimore që në thelb, më shumë nga ato nuk i ka se sa i ka. Karakteristika kryesore e librave të prodhuara vitet e fundit është se ato janë bërë me nxitim dhe janë plot gabime. Gabimet në libra, sidomos në moshë të re, janë shkatërruese për nxënësit. Të krijosh ndjenjën e fëmijës të mendojë se nuk e kupton atë që duhet të bëjë, krijon një vetë-reflektim se ai nuk është i aftë të mësojë. Ndërsa kjo, nga ana tjetër, ka një efekt shumë të keq në krijimin e imazhit për veten, kështu që duke kuptuar se ai nuk mund të mësojë, zhvillon një neveri të tmerrshme ndaj të mësuarit në përgjithësi. Këtu kemi humbur dhe po humbasim breza dhe breza fëmijësh. Procesi edukativo-arsimor si një veprimtari e vetëdijshme dhe e qëllimshme që ndikon në vetëdijen e fëmijës dhe që drejtohet drejt zhvillimit, nuk duhet të jetë një sistem, në të cilin mungojnë parimet shkencore dhe didaktike! Një proces arsimor i konceptuar, planifikuar dhe zbatuar në mënyrë joadekuate u bën më shumë dëm fëmijëve sesa analfabetizmit absolut. Analfabeti absolut gjithmonë ka hapësirë të shkrim-lexohet, por ai që mësohet gabimisht, që ka fituar perceptimin se nuk mund të mësojë, se nuk ka nevojë të mësojë fare, është një problem i rëndë shoqëror! Fatkeqësisht, kemi vite që ne krijojmë vetëm mosfunksionim dhe probleme, e që është një proces i paguar me paratë tona dhe i njomur nga lotët e fëmijëve! Sipas asaj që thamë pak më sipër, perceptohet se përmbajtjet mësimore janë, pra thënë më butë, në shumicën e rasteve të padobishme.
“NXËNËSI LËVIZ NË RRUGËN QË E MËSON SHOQËRIA”
Elementi i tretë i trekëndëshit didaktik, në fakt nxënësi, duke kuptuar kaosin në të cilin jeton, është plotësisht i demotivuar dhe i painteresuar për të mësuar. Ai është i ndikuar nga fakti që krimi mbretëron, ajo se nuk do të marrë librin mësimor në fillim të vitit shkollor, se nuk do të marrë dëftesën në fund të vitit shkollor. Kjo pra e percepton formalizmin e plotë të sistemit edukativo-arsimor maqedonas, dhe dalëngadalë largohet prej tij. Ai sillet anti-intelektualisht, duke ecur rrugën që i mëson shoqëria. Shoqëria jonë, nga ana tjetër, është një shoqëri pa një ideal edukues, pa një përcaktim konkret se çfarë do të thotë të jesh një person i edukuar dhe i arsimuar dhe çfarë vlere na sjell ajo. Ne, si shoqëri, me vetëdije po ndërtojmë një të ardhme në të cilën do të mbretërojë krimi dhe injoranca, dhe në të njëjtën kohë po mësojmë edhe poshtërimin.
Gjëja më e tmerrshme në gjithë atë situatë është pikërisht ajo, edukimi për poshtërim! Nëpërmjet tij mësojmë për konformizmin, se nuk mund të ndryshojmë asgjë. Edhe nëse dikush përpiqet të ndryshojë diçka, atëherë ai është i dënuar me refuzim, varfëri dhe një sërë vuajtjesh të tjera.
Mësimi është se të qenit një mediokritet i paarsimuar, poltron i dikujt të fuqishëm, është ajo që të sjell mirëqenien më të madhe në jetë. Mjaft delikate, por gjithsesi kristal e qartë, elita në pushtet të drejton te mendimi se nëse nuk i shërben dikujt, atëherë je askush dhe asgjë! Fatmirësisht, ajo elitë mendjeshkurtër dhe dritëshkurtër nuk e kuptoi se çdo akt ka të kundërtën e tij që jeton paralelisht me të.
Sa më shumë të forcohet ky sistem, aq më shumë krijon elementet për rënien e tij. Do të vijnë kohë të tjera, kur mbështetësit më të zëshëm kundër kësaj kohe të kalbur, kundër qeverisë jopopullore dhe gjakpirëse, do të jenë pikërisht ata që me dekada u edukuan për tu nënshtruar!
Vasko Giçevski
Redaktorët e Ide të zëshme nuk pajtohen domosdoshmërisht me pikëpamjet e shprehura në kollumnë
Vasko Giçevski ka lindur në vitin 1997 në Manastir. Ka diplomuar në Institutin Historik të Fakultetit Filozofik në Universitetin “Shën Kirili dhe Metodi” në Shkup në vitin 2020. Ai u shpall studenti më i mirë i diplomuar i gjeneratës dhe mori çmimin “26 korriku” nga Fondacioni “Frank Manning” për sukses të veçantë në studime. Ai është i angazhuar në mënyrë aktive në studimin e historisë shoqërore të Perandorisë Osmane (Maqedonia Osmane). Ai është autor i disa punimeve shkencore të botuara në revista shkencore përkatëse dhe katër hartave digjitale-interaktive të trashëgimisë kulturore të patundshme nga periudha Osmane në Shkup dhe Manastir. Nga viti 2021 është anëtar i kryesisë së Shoqatës së Historianëve të Republikës së Maqedonisë. Ai veçohet në veprimtarinë e tij në drejtim të kërkimit, botimit dhe popullarizimit të marksizmit si filozofi dhe praktikë politike.
