По ослободувањето на Куманово и конституирањето на македонската држава во рамките на социјалистичка Југославија, градот доживува импресивен економски и културен развиток. Педесетите и шеесетите години на 20 век претставуваат период на интензивна индустријализација и брз стопански напредок.
Pas çlirimit të Kumanovës dhe konstituimit të shtetit maqedonas në kuadër të Jugosllavisë socialiste, qyteti përjetoi një zhvillim mbresëlënës ekonomiko-kulturor. Vitet e pesëdhjeta dhe gjashtëdhjeta të shekullit të 20-të, përfaqësojnë një periudhë industrializimi intensiv dhe progresi të shpejtë ekonomik.
Во посочениот период, индустриската активност во Куманово се темелела врз бројни значајни фабрики и претпријатија кои го одбележале тогашниот стопански развој. Меѓу водечките индустриски субјекти биле ФЗЦ „11 Октомври“ (основан во 1952 година), ЧИК Куманово (со преку 3000 вработени), Керамичка индустрија Куманово (КИК) (формирана во 1946 година), фабриката за трикотажа и конфекција „Киро Фетак“ и др.
Në periudhën e përmendur, aktiviteti industrial në Kumanovë bazohej në fabrika dhe ndërmarrje të shumta të rëndësishme, që shënuan zhvillimin e atëhershëm ekonomik. Ndër subjektet kryesore industriale ishin FZC “11 Oktomvri” (themeluar në vitin 1952), ÇIK Kumanovë (me mbi 3000 punëtorë), Industria e Qeramikës Kumanovë (KIK) (themeluar në vitin 1946), fabrika e trikotazheve dhe veshjeve “Kiro Fetak” etj.
Текстилната, чевларската, прехранбената и металната индустрија биле ‘рбетот на стопанството. Особено се истакнуваа капацитетите за производство на чевли, текстил, прехранбени производи, цигари и амбалажа. Фабриките како ЧИК Куманово произведувале и до 3 милиони пара чевли наменети за извоз, додека Тутунскиот комбинат создал препознатливи марки цигари како МТ, Драва, Ривал и Лорд.
Industria e tekstilit, e këpucëve, e ushqimit dhe e metaleve ishin shtylla kurrizore e ekonomisë. Në veçanti u theksuan kapacitetet për prodhimin e këpucëve, tekstileve, produkteve ushqimore, cigareve dhe ambalazheve. Fabrikat si ÇIK Kumanovë prodhonin deri në 3 milionë palë këpucë të destinuara për eksport, ndërsa Fabrika e Duhanit krijoi marka të njohura të cigareve si MT, Drava, Rival dhe Lord.
Земјоделието, исто така, било добро организирано преку Земјоделско-индустрискиот комбинат (ЗИК), кој обезбедувал широк спектар на прехранбени производи. Сообраќајот и транспортот биле поддржани од претпријатието „Југ Турист“, кое пораснало од почетни 10 автобуси до флота од 100 автобуси во 1990 година.
Bujqësia ishte e organizuar mirë edhe përmes Kombinatit Bujqësor-Industrial (ZIK), i cili ofronte një shumëllojshmëri të gjerë të produkteve ushqimore. Trafiku dhe transporti u mbështet nga ndërmarrja “Jug Turist”, e cila u rrit nga 10 autobusë fillestarë në një flotë prej 100 autobusësh në vitin 1990.
Симболичен е податокот дека некои претпријатија започнале како мали работилници – како во случајот на Искра Инженеринг, која подоцна прераснала во моќен индустриски субјект со над 900 работници и годишно производство од 20.000 тони конструкции.
Është simbolike që disa ndërmarrje filluan si punëtori të vogla – si në rastin e Iskra Engineering, e cila më vonë u shndërrua në një ent të fuqishëm industrial me mbi 900 punëtorë dhe një prodhim vjetor prej 20,000 ton konstruksione.
За жал, повеќето од овие индустриски гиганти не успеаја да го преживеат транзициониот период по осамостојувањето на Република Македонија, што резултираше со економска девастација на градот. Меѓутоа, нивното постоење останува сведоштво за моќта и потенцијалот на кумановската индустрија во втората половина на 20 век, кога градот станува значаен индустриски центар во рамките на социјалистичка Југославија.
Fatkeqësisht, shumica e këtyre gjigantëve industrialë nuk arritën t’i mbijetojnë periudhës së tranzicionit pas pavarësisë së Republikës së Maqedonisë, gjë që rezultoi me shkatërrimin ekonomik të qytetit. Megjithatë, ekzistenca e tyre mbetet një dëshmi e fuqisë dhe potencialit të industrisë së Kumanovës në gjysmën e dytë të shekullit të 20-të, kur qyteti u bë një qendër e rëndësishme industriale brenda Jugosllavisë socialiste.
Благодарност до Славица Крстиќ и НУ Музеј Куманово за фотографиите.
Љупка Симоновска Илиевска
Со живеалиште во Куманово, Љупка ужива да поминува време со своето дете, да ja истражува природата преку планинарење. Обожава креативно да пишува, а е и страствен филмофил со особена љубов кон жанровите мрачна комедија, фантазија и научна фантастика.
Faleminderit Slavica Krstić dhe IK Muzeu i Kumanovës për fotot.
Ljupka Simonovska Ilievska
Me vendbanim në Kumanovë, Ljupka kënaqet të kalojë kohë me fëmijën e saj, duke bjeshkëruar të e hulumtojë natyrën. I pëlqen të shkruaj në mënyrë krijuese, por është filmofil i pasionuar me dashuri të veçantë ndaj zhanreve të komedisë të errët, fantazisë dhe fantazisë shkencore.