Современата наука не може точно да определи кога се појавил воспитно-образовниот процес. Според она што сме го осознале досега, на образованието му предничи воспитанието. Уште во праисторијата човекот имал тенденција децата да ги воспитува и поучува со цел тие да се развијат во потполно фунционални единки на тогашното општество. Воспитанието е мешавина на искуството од минатото, условите на сегашноста и желбите за тоа како сакаме да ни изгледа иднината. Знаејќи дека не може да се воспитува на определени навики, без да се има основни знаења за околината и светот во којшто се живее, започнува бавното чекорење по патот на научното осознавање на светот. Секое сознание за светот, било тоа да има претекст на анимистичко, метафизичко, митолошко, религиско или, пак, научно било претставувано пред најмладите. Целта на тој чекор било сето човечко знаење за светот да се пренесе на помладите со цел тие успешно да живеат во реалноста, но уште поуспешно да ја планираат иднина. Психолошки согледано, таквата потреба произегува, пред сѐ, од вродениот страв од неизвесноста, па така постарите секогаш сакаат на помладите да им дадат знаење и материјални средства со кои би имале некаква стабилност или можност за надминување на непредвидените, потенцијално ризични ситуации.
Штом се родила потребата за воспитно – образовен процес, започнале да се градат и објекти но и професии чија цел била поучување на децата и младите.
Во прво време, воспитно-образoвниот процес бил сместен меѓу домот и храмовите, а поучувачи биле родителите и лицата кои воедно биле и свештеници. Потребата од тоа примарна општествена дејност на некој да му биде работата со деца, но и воопшто со сите чинители на општеството на планот на воспитанието и образованието – била иманентна.
Со текот на историјата воспитно-образовната дејност лека-полека се издвојувала од светот и од рамките на религиските верувања, станала засебна дејност. Тој процес не бил едноставен ниту, пак, временски се случил брзо. Тоа е цела една еволуција на човековото поимање на светото, процес во кој научното сè повеќе го истиснувало религиското, процес од кој произлегле современите училишта и современите просветни работници.
„Долго време во историјата знаењето беше привилегија, можност која ја имаа само богатите“
Воедно, треба да напоменеме дека за едно општество да развива квалитетна наука, култура и образование, потребно е да има силна економска основа. Интелектуалните дејности зависат од развојот на економијата. Тие се терциерно занимање кое се потпира на примарните и секундарните дејности во општеството. Поинаку кажано, вие мора да имате здрав економски систем кој воедно ќе има потенцијал за раст и развој, па сходно на тоа да може непречено да ги развивате интелектуалните дејности. Низ историјата секогаш економски стабилните општества имале блескав културен и научен подем. Без разлика дали станува збор за Атина во времето на Перикле, Рим во времето на Империјата, Османлиската Империја во време на Сулејман Величенствениот, Македонија во времето кога беше дел од СФРЈ итн., безброј примери од светската историја нè наведуваат кон истиот заклучок за да имате стабилно општество и подем на секое поле вие, пред сè, треба да имате стабилна и растечка економија.
„Економската стабилност на општеството правопропорционално влијае врз развојот на воспитно-образовниот процес“
Со тоа што ќе имате доволно финансиски средства, ќе можете да вложувате во развој на науката, што, пак, неминовно ќе ве наведе кон тоа да вложувате и во образованието, бидејќи без квалитетно образование нема да имате квалитетни научници а без воспитание вие ќе немате квалитетни личности кои ќе се вклучат во работата на секој еден дел од општеството. Ваквата поставеноста на нештата ве наведува кон постојано надградување на постоечкиот општествено-економски систем, кој ќе се движи кон извесна стабилна и просперитетна иднина. Преку долгорочното планирање, вложување и развој вие овозможувате квалитетни услови за животот и ќе се обидете нив да ги гарантирате на долг рок.
„Човекот е воспитуван од се околу него“
Воспитанието всушност е поделена дејност. Воспитување има во домот, училиштето, но исто така воспитува и улицата, кафаната, дружењето итн.
Човекот впрочем со секоја своја интеракција со друго човечко битие или поучува или бива поучен а многу често двете нешта се случуваат истовремено. Потребно е да се запрашаме, каде ние грешиме.
Сведоци сме на се поголем број емоционално или воспитно запуштени деца, никој веќе не очекува да сретне добро воспитано дете. Она што веројатно треба да е основен стандард, во нашиот случај стана чесен исклучок и реткост, нешто на кое што сите се воодушевуваме од срце.
Доколку ја запрашаме општата јавност зошто е тоа така, сите како во хор ќе одговорат дека такво е времето, таква е државата, такво е општеството. А кој е тој што го чини се тоа, цел оној комплот време, општество, држава? Одговорот е ние, ние кои живееме во ова време, во оваа држава, во ова општество. Не постои општосветски заговор против нас, туку сериозен порив да се самоуништиме а додека го правиме тоа некој друг да го обвиниме за истото.
Човек најдобро учи преку модел, впрочем кај децата тоа е и главниот начин на учење и осознавање на општеството. Знаејќи го ова најново педагошко откритие, осознато уште од добата на Коменски, широката јавност сенешто се чуди за постапките на својата младина.
Во тоа чудење заборава дека, нивното дете за прв пат видело како се фрла ѓубре низ прозорец во нивниот дом или соседство, видело како продавачот им продава цигари и алкохол на малолетници за прв пат кога неговите родители го пратиле по такви намирници итн. Безброј примери, за кои би требало многу повеќе простор доколку би сакале да опфатиме се во еден текст. Сите знаеме дека проблемот со воспитувањето тргнува од нас самите, од нашиот дом и соседство. Веројатно не постои некаде совршено воспитан човек, но верувам дека секаде треба да постои стремеж кон тоа да се биде совршено воспитан човек. Отсуството на тој стремеж за жал ни говори дека определеното општество е задоволно со својот развој, дури и дека сака да „инвестира“ во продолжување на таквата гнасотија од човеково постоење.
Сакам да верувам дека сме доволно свесни да согледаме дека ова едноставно на овој начин не може да продолжи. Општеството кое го имаме, кое сме го создале, ни се репродуцира и надградува илјадници пати кон полошо преку воспитанието. Главната причина за тоа е што нас како општествени чинители по се изгледа ни одговара да живееме во хаос, бидејќи сеуште не сме ги доживеале најголемите гадости од она што сме го создале. За нас тоа е уште далеку, иако веќе неписменост и невоспитаноста одамна ни одземаат животи, ни го нарушуваат квалитетот на животот, секојдневицата ни ја чинат пекол. Своевремено Панде Ташковски напиша „Македонците ниту во пеколот свое место немаат“а јас би рекол дека ние немајќи го тоа свое место, решивме и создадовме свој македонски пекол.
Колку ли само лесно да се излезе од целата таа матрица која ја живееме. Доволно е секој од нас да го фрли ѓубрето каде што му е местото, да прочита некој книга, да не бара врски за себе и своите, да дозволи професионалците да си ја работат работата, повеќе да слуша и разбира а помалку да галами со своето незнаење. Кога вака би ги поставиле нештата и кога би постаивле соодветен воспитно образовен идеал, кон кого ние самите но и нашите деца би се стремеле да го постигнеме, потполно ќе се измени и самото воспитание. На тоа и такво општество нема да му се потребни хулигани, нема да му требаат ниту оние бедни телевизиски емисии, каде простотијата се промовира на големо, а ќе се заборават и оние полуписмени текстови кои говорат за деловите од телата на познатите личности. Воедно ниту ќе постојат личности кои се познати само заради своето тело, бидејќи умно воспитан човек, лесно ќе осознае дека таквата популарност е празна популарност и дека тоа е едноставно профитирање од запутувањето на цел еден народ.
Промената секогаш е во наши раце, да пробаме, да се осмелиме, да покажеме дека сакаме подобро утре преку своите дела. Штом од нас произлезе тој порив, штом ние решиме дека сакаме и работиме за наше добро, верувам дека во многу брзо време и навистина ќе ни стане подобро.
Васко Гичевски
Редакцијата на „Гласни идеи“ не нужно се согласува со ставовите изразени во колумната.
Васко Гичевски е роден во 1997 година во Битола. Дипломирал на Институтот за историја на Филозофскиот факултет при Универзитетот „Свети Кирил и Методиј“ во Скопје во 2020 година. Прогласен е за најдобро дипломиран студент на генерацијата и добитник е на наградата „26 Јули“ од Фондацијата „Франк Манинг“ за покажан особен успех во студирањето. Активно се занимава со проучување на социјалната историја на Османлиската империја (Османлиска Македонија). Автор е на повеќе научни трудови објавени во релевантни научни списанија и четири дигитални – интерактивни мапи на недвижното културно наследство од Османлискиот период во Скопје и Битола. Член е на претседателството на Здружението на историчарите на Република Македонија од 2021 година. Се истакнува во својата дејност во насока на истражување, публикување и популаризирање на марксизмот како политичка филозофија и пракса.
Shkenca bashkëkohore nuk mund të përcaktojë saktësisht se kur u shfaq procesi edukativo-arsimor. Sipas asaj që kemi kuptuar deri tani, edukimit i paraprin edukimi. Edhe në parahistori, njeriu ka pasur prirje për të edukuar dhe mësuar fëmijët në mënyrë që ata të zhvillohen në anëtarë plotësisht funksionalë të shoqërisë së asaj kohe. Edukimi është një përzierje e përvojës së kaluar, kushteve të tanishme dhe dëshirave për atë ai duam të na duket e ardhmja. Duke ditur se njeriu nuk mund të edukohet për shprehi të caktuara, pa pasur njohuri bazë për mjedisin dhe botën ku jeton, fillon hapi i ngadalshëm në rrugën e të kuptuarit shkencor të botës. Çdo njohuri për botën, qoftë ajo me pretekst animist, metafizik, mitologjik, fetar apo shkencor, u prezantohej më të rinjve. Qëllimi i atij hapi ishte transferimi i të gjitha njohurive njerëzore për botën tek të rinjtë në mënyrë që ata të jetojnë me sukses në realitet, por edhe më me sukses të planifikojnë të ardhmen. Nga pikëpamja psikologjike, një nevojë e tillë lind, para së gjithash, nga frika e lindur nga pasiguria, kështu që të moshuarit gjithmonë duan t’u japin të rinjve njohuri dhe mjete materiale, me të cilat do të kishin njëfarë stabiliteti ose mundësie për t’i kapërcyer situatat të paparashikuara, potencialisht të rrezikshme.
Sapo lindi nevoja për një proces edukativo-arsimor, filluan të ndërtohen si objekte, ashtu edhe profesione, qëllimi i të cilave ishte mësimi i fëmijëve dhe të rinjve.
Fillimisht, procesi arsimor u vendos midis shtëpisë dhe tempujve, dhe mësuesit ishin prindërit dhe njerëz që ishin gjithashtu priftërinj. Nevoja për atë që dikujt, veprimtaria kryesore shoqërore të i jetë puna me fëmijët, por edhe me të gjithë aktorët e shoqërisë në aspektin e edukimit dhe arsimimit – ishte imanente.
Gjatë historisë, veprimtaria edukativo-arsimore dalëngadalë u shkëput nga bota dhe nga korniza e besimeve fetare, u bë një veprimtari më vete. Ai proces nuk ishte i thjeshtë dhe nuk ndodhi shpejt. Është një evolucion i tërë, i të kuptuarit njerëzor të së shenjtës, një proces në të cilin shkencëtarët, e zhvendosën, gjithnjë e më shumë fenë, një proces nga i cili dolën shkollat bashkëkohore dhe edukatorët bashkëkohorë.
“Për një kohë të gjatë në histori, dija ishte një privilegj, mundësi që e kishin vetëm të pasurit”
Në të njëjtën kohë, duhet të përmendim se, që një shoqëri të zhvillojë shkencë, kulturë dhe arsim cilësor, është e nevojshme të ketë një bazë të fortë ekonomike. Aktivitetet intelektuale varen nga zhvillimi i ekonomisë. Ata janë një profesion terciar që mbështetet në aktivitetet parësore dhe dytësore në shoqëri. Me fjalë të tjera, ju duhet të keni një sistem të shëndetshëm ekonomik, që do të ketë edhe potencial për rritje dhe zhvillim, në mënyrë që të zhvilloni aktivitetet tuaja intelektuale pa pengesa. Gjatë gjithë historisë, shoqëritë ekonomikisht të qëndrueshme kanë pasur një bum të shkëlqyer kulturor dhe shkencor. Qoftë Athina në kohën e Perikliut, Roma në kohën e Perandorisë, Perandoria Osmane në kohën e Sulejmanit të Madhërishëm, Maqedonia në kohën kur ishte pjesë e RSFJ-së etj., ose shembuj të panumërt nga historia botërore na drejtojnë në të njëjtin përfundim që të keni një shoqëri të qëndrueshme dhe të ngriheni në çdo fushë, mbi të gjitha duhet të keni një ekonomi të qëndrueshme dhe në rritje.
“Stabiliteti ekonomik i shoqërisë ndikon drejtpërdrejt në zhvillimin e procesit arsimor dhe edukativ”
Duke pasur burime të mjaftueshme financiare, do të jeni në gjendje të investoni në zhvillimin e shkencës, e cila, nga ana tjetër, do t’ju çojë në mënyrë të pashmangshme të investoni edhe në arsim, sepse pa arsim cilësor nuk do të keni shkencëtarë cilësorë, dhe pa arsim nuk do të keni persona cilësor që do të përfshihen në punën e çdo pjese të shoqërisë. Ky rregullim i gjërave ju bën që vazhdimisht të përmirësoni sistemin ekzistues socio-ekonomik, i cili do të shkojë drejt një të ardhmeje të caktuar të qëndrueshme, dhe të begatë. Me pak fjalë, përmes planifikimit afatgjatë, investimit dhe zhvillimit, ju mundësoni kushte cilësore për jetë, dhe do të përpiqeni t’i garantoni ato në afat të gjatë.
“Njeriu është i edukuar nga gjithçka rreth tij”
Arsimi është në fakt një aktivitet i ndarë. Edukim ka në shtëpi, shkollë, por edhe në rrugë, në kafene, në shoqërim etj.
Njeriu, në fakt, me çdo ndërveprim me një qenie tjetër njerëzore, ose mëson ose mësohet, dhe shumë shpesh të dyja gjërat ndodhin njëkohësisht. Duhet të pyesim veten se ku ne gabojmë.
Jemi dëshmitarë të rritjes së numrit të fëmijëve të lënë pas dore nga arsimi, tani më askush nuk pret të takojë një fëmijë të sjellshëm. Ajo që ndoshta duhet të jetë një standard bazë, në rastin tonë është bërë një përjashtim dhe gjë e rrallë e nderuar, diçka që të gjithë e admirojmë nga thellësia e zemrës.
Nëse e pyesim opinionin e gjerë pse është kështu, të gjithë do të përgjigjen si në kor se kështu është koha, kështu është shteti, e tillë është shoqëria. Dhe kush është ai që është përgjegjës për gjithë këtë, gjithë këtë komplot kohor, shoqëri, shtet? Përgjigjja jemi ne, ne që jetojmë në këtë kohë, në këtë vend, në këtë shoqëri. Nuk ka asnjë komplot mbarëbotëror kundër nesh, por një nxitje serioze për t’u vetëshkatërruar dhe ndërsa ne e bëjmë këtë, fajësojmë dikë tjetër për të njëjtën gjë.
Njeriu më së miri mund të mësoj përmes një modeli, në fakt për fëmijët është edhe mënyra kryesore e të mësuarit dhe të kuptuarit të shoqërisë. Duke ditur këtë zbulim të fundit pedagogjik, të njohur që nga epoka e Comenius-Komenskit, opinioni i gjerë befas habitet për veprimet e rinisë së tyre.
Në atë habi, ata harrojnë se, fëmija i tyre, për herë të parë, fëmija i tyre, për herë të parë ka pa të hidhen mbeturina nga dritarja e shtëpinë së tyre ose në lagjen e tyre, për herë të parë ka pa një shitës që u shiste cigare dhe alkool të miturve, pra kur prindërit e tij e kishin dërguan për të blerë prodhime të tilla, etj. Shembuj të panumërt, të cilët do të kërkonin shumë më tepër hapësirë nëse do të donim t’i mbulonim të gjithë në një tekst. Të gjithë e dimë se problemi i edukimit nis nga ne, nga shtëpia dhe lagjja jonë. Ndoshta nuk ka askund një person me sjellje të përsosur, por unë besoj se kudo duhet të ketë një aspiratë për të qenë një njeri me sjellje të përsosur. Mungesa e asaj aspirate, fatkeqësisht na tregon se një shoqëri e caktuar është e kënaqur me zhvillimin e saj, madje edhe dëshiron të “investohet” në vazhdimin e një neverie të tillë të ekzistencës njerëzore.
Dua të besoj se jemi mjaft të vetëdijshëm për të kuptuar se kjo thjesht nuk mund të vazhdojë kështu. Shoqëria që kemi, që kemi krijuar, riprodhohet dhe sëndërtohet mijëra herë për keq, përmes edukimit. Arsyeja kryesore për këtë është se ne, si aktorë shoqërorë, duket se na përshtatet të jetojmë në kaos, sepse ende nuk i kemi përjetuar neveritë më të mëdha të asaj që kemi krijuar. Për ne, kjo është ende shumë larg, megjithëse analfabetizmi dhe mungesa e arsimit prej kohësh na kanë marrë jetën, duke na prishur cilësinë e jetës, dhe duke e bërë jetën tonë të përditshme ferr. Dikur Pande Tashkovski shkruante “Maqedonasit nuk e kanë vendin e tyre në ferr”, dhe unë do të thosha se ne, duke mos pasur vendin tonë, vendosëm dhe krijuam ferrin tonë maqedonas.
Sa e lehtë është të dalësh nga e gjithë matrica në të cilën jetojmë. Mjafton që secili prej nesh të hedhë plehrat aty ku i takon, të lexojë një libër, të mos kërkojë lidhje për veten dhe për të vetët, të lërë profesionistët të bëjnë punën e tyre, të dëgjojë dhe kuptojnë më shumë, dhe të bëj më pak zhurmë me injorancën e vete . Nëse do t’i vendosnim gjërat në këtë mënyrë, dhe nëse do të vendosnim një ideal arsimor të përshtatshëm, të cilin ne vetë dhe fëmijët tanë do të përpiqeshim ta arrinim, vetë edukimi do të ndryshonte plotësisht. Kjo dhe një shoqëri e tillë nuk do të ketë nevojë për huliganë, nuk do të ketë nevojë për ato emisione të mjera televizive, ku thjeshtësia promovohet gjerësisht, dhe do të harrohen ato tekste gjysmë analfabet, që flasin për pjesët e trupit të njerëzve të famshëm. Nuk do të ketë as persona që janë të famshëm vetëm për shkak të trupit të tyre, sepse një person i edukuar me zgjuarsi dhe lehtësisht do ta kuptojë se një popullaritet i tillë, është popullaritet bosh dhe se thjesht po përfiton nga largimi i një kombi të tërë.
Ndryshimi gjithmonë është në duart tona, të përpiqemi, të marrim guximin, të tregojmë se duam një të nesërme më të mirë përmes veprimeve tona. Pasi që nga ne doli ajo nxitje, dhe pasi të vendosim se duam, dhe luftojmë për të mirën tonë, besoj se vërtetë do të përmirësohemi shumë shpejt.
Vasko Giçevski
Redaktorët e Ide të zëshme nuk pajtohen domosdoshmërisht me pikëpamjet e shprehura në kollumnë
Vasko Giçevski ka lindur në vitin 1997 në Manastir. Ka diplomuar në Institutin Historik të Fakultetit Filozofik në Universitetin “Shën Kirili dhe Metodi” në Shkup në vitin 2020. Ai u shpall studenti më i mirë i diplomuar i gjeneratës dhe mori çmimin “26 korriku” nga Fondacioni “Frank Manning” për sukses të veçantë në studime. Ai është i angazhuar në mënyrë aktive në studimin e historisë shoqërore të Perandorisë Osmane (Maqedonia Osmane). Ai është autor i disa punimeve shkencore të botuara në revista shkencore përkatëse dhe katër hartave digjitale-interaktive të trashëgimisë kulturore të patundshme nga periudha Osmane në Shkup dhe Manastir. Nga viti 2021 është anëtar i kryesisë së Shoqatës së Historianëve të Republikës së Maqedonisë. Ai veçohet në veprimtarinë e tij në drejtim të kërkimit, botimit dhe popullarizimit të marksizmit si filozofi dhe praktikë politike.
