Емилјандо Кита е долгогодишен активист во полето на работничките права и социјалната еднаквост, како и член на политичката партија „Движењето Заедно“ во Албанија.
Џејлан Велиу: Имавте протестен собир пред Банката на Албанија, обвинувајќи ги дека заедно со Владата се одговорни за ограбувањето на илјадници граѓани преку кредитните друштва, дури и за смрта на еден човек. Што конкретно се случува?
Емилјандо Кита: Граѓаните со години се измамени од „небанкарски финансиски субјекти“. Протестиравме пред Банката на Албанија, бидејќи таа е одговорната институција за нивната дозвола и контрола. Очигледно е дека овие субјекти излегле надвор од законот, односно го прекршиле истиот. Правосудните институции не реагираат, не се контролирани од државата и така граѓаните остануваат на милост и немилост на судбината, пред вратите на овие банки и вратите на правосудните институции. Случајот со Пал Трашај е феномен кој зафати илјадници граѓани на нашата земја, затоа велиме дека власта е одговорна за неговата смрт. Пал отишол во СПАК да ја пријави неправдата што му била направена, и во отсуство на прием од нивна страна, донел драстична одлука да се самоубие.
Информации за случајот „Пал Трашај, имал кредит од 2008 година, во износ од 760 илјади стари леки (76 илјади нови леки). Кредитот на Пал Трашај го купи МЦА, која бараше 4,8 милиони денари, блокирајќи му сè за 5 години: куќата, земјиштето, автомобилот и платата. Трашај побара СПАК да го преземе случајот со грабежот на неговиот имот од страна на извршители, за кои претходно поднесе граѓанска тужба до Судот во Лежа. Тој тврдеше дека го вратил заемот и дека преземените дејствија за одземање на неговиот имот се незаконски“.
Ова што се случува сега е јавно објавено, над 100.000 граѓани се погодени од овие шеми за измами. Бараме истрага и што поскоро затворање на овие небанкарски финансиски субјекти.
Џејлан Велиу: На протестниот собир пред Минстертвото за здравство и социјална заштита, во твојот говор истакна дека луѓето најмногу се задолжуваат со кредити поради здравствени услуги. Каква е состојбата во јавното здравство во Албанија?
Емилјандо Кита: Состојбата со државните болници е критична. Корупцијата, немањето инвестиции, заминувањето на специјалисти поради лошото владеење и олигарсите во приватните болници, се некои од главните проблеми. Неодамнешните настани за корупција во една од главните болници во земјата, Онкологија, ја разоткрија корупцијата на лекарите, недостигот на опрема, па дури и недостигот на лекови, неопходни за борба против ракот. Пациентите кога одат во болница им требаат многу пари за да оздрават и затоа јавно ја судив оваа појава. Помеѓу животот и парите, семејствата на пациентите избираат да најдат пари во која било форма, а една од нив е кредит.
Затоа протестите ќе продолжат, бидејќи поради недостиг на лекови умираат луѓе а државата мора да сноси одговорност. Нам ни треба достоинствен и достапен здравствен систем за сите. Сè додека плаќаме за здравствено осигурување, не мора да плаќаме ништо друго за да добиеме болничка услуга.
Џејлан Велиу: Вo претходните години бевте многу активни по прашањето на статусот на рударите, но се уште не престануваат вестите за несреќни случаи кои доаѓаат од рудниците. Што се случува во таа област?
Емилјандо Кита: За толку години колку што сум вклучен, гледам големо намалување на бројот на рудари како резултат на миграцијата, но и тоа што рударите не дозволуваат нивните деца да работат во оние рудници кои однесоа стотици животи. Собравме 11.000 потписи за да го обезбедиме статусот на рударот, но очигледно владите во овие 33 години ги следеа интересите на газдите на рудниците, оставајќи ги рударите, и нивниот статус во заборав. Во најголем дел од случаите, несреќите се случуваат поради недостаток на инвестиции. Државата мора да ги натера компаниите од овој сектор, строго да го спроведуваат законот, но како што рековме, државата стана странка со оние кои и обезбедуваат моќ, со сопствениците на капиталот. Рударските бласти се напуштени поради сиромаштија, додека десетици поранешни рудари продолжуваат да протестираат пред собранието во Тирана, за одобрување на нивниот статус.
Џејлан Велиу: Како ја оценуваш политичката состојба во Албанија но и пошироко во останатите балкански земји, особено во насока на рестечкиот национализам?
Емилјандо Кита: На политичката сцена во Албанија од 2013 година доминира Социјалистичката партија, која себеси се нарекува левичарска, но следи десничарски неолиберални политики. Она што го гледаме во последните години е артикулација на фрустрација на голем дел од народот со парламентарната опозиција, отфрлајќи ја политичката ротација. Потребно е радикална промена на политичката класа и економскиот модел.
Претежно во Албанија, но и на Балканот, нашите проблеми доаѓаат од лошото владеење, нееднаквоста и недостигот на владеењето на правото. Балканот е дом на многу различни етнички групи и нации, кои често имаат долга и сложена историја на конфликти и ривалство. За да имаме мир, ќе мора да ги прифатиме вредностите на интернационализмот и меѓусебната соработка.
Џејлан Велиу: Пред скоро две години ја формиравте политичката партија „Движењето Заедно“ (Lëvizja Bashkë), како след на вашиот долгогодишен политички и социјален општествен ангажман. Како сте прифатени меѓу работниците, но и кој е односот на владејачката структура кон вас?
Емилјандо Кита: Основањето на Движењето ЗАЕДНО како политичка партија е од историско значење за левицата во Албанија. За неколку месеци партијата ЛБ на последните општински избори за Тирана доби околу 5 отсто од гласовите. Долги години работниците немаа застапеност во ниту една институција. И покрај посветеноста на активистите во текот на годините во синдикализмот, помагајќи да се формираат неколку независни синдикати, работниците сепак не беа слушнати, бидејќи државата застана на страната на сопствениците. Сега работниците имаат своја партија, но голем предизвик за нас е, како нашата програма да стигне до нив, бидејќи имаме медиумски бојкот. Долги години ја осудуваме поврзаноста на политиката со организираниот криминал и економската олигархија. Медиумите се финансирани и контролирани од овие вторие,т што ни го отежнува контактот со работниците. Но, ние со преземање различни кампањи и акции успеваме да допреме до голем дел од населението. За да се сретнеме со работниците, често дистрибуираме списанија или весници за работничките права, каде што работниците ја изразуваат својата желба и потреба за промени. Движењето ЗАЕДНО е партија против 33-годишниот политички и економски систем, водена со идеи на демократската левица и со својата програма ја поддржува широката маса на населението, но ја напаѓа економската олигархија. Тоа ги тера структурите на власт да не сфатат сериозно и да се борат со сите сили против нас. Во 2025 година се очекува резултатот што го добивме во Тирана да го добиеме низ цела Албанија, со што работниците, сиромашните и секој граѓанин ќе имаат глас во Собранието.
Emiljando Kita është aktivist shumëvjeçar në fushën e të drejtave të punëtorëve dhe barazisë sociale, si dhe anëtar i partisë politike “Lëvizja Bashkë” në Shqipëri.
Xhejlan Veliu: Keni bërë një proteste para Bankës së Shqipërisë, duke i akuzuar ata si përgjegjës, së bashku me Qeverinë, për grabitjen e mijëra qytetarëve nëpërmjet kompanitë e kreditit, por edhe për vdekjen e një personi. Çfarë saktësisht po ndodh?
Emiljando Kita: Prej vitesh qytetarët po mashtrohen nga “subjekte financiare jo banka”. Ne protestuam tek Banka e Shqipërisë, pasi është institucioni përgjegjës për lejen dhe kontrollimin e tyre. Këto subjekte dukshëm kanë kaluar përtej ligjit, duke e shkelur atë. Institucionet e drejtësisë nuk reagojnë, nga shteti nuk kontrollohen duke lënë qytetarët në mëshirë të fatit, dyerve të këtyre bankave dhe dyerve të institucioneve të drejtësisë. Rasti i Pal Trashajt është fenomen që ka prekur mijëra qytetarë të vendit tonë, prandaj themi që qeveria është përgjegjëse për vdekjen e tij. Pali shkoi në SPAK për të denoncuar padrejtësisnë që i ishte bërë dhe në mungesë të pritjes së tij nga ana e tyre, mori vendimin drastik të vetëvrasjes.
Informacion mbi rastin “Pal Trashaj, kishte pasur një kredi të mbetur që nga viti 2008, në vlerën e 760 mijë lekë të vjetra (76 mijë lekë të reja). Kredinë e Pal Trashajt e kishte blerë MCA, e cila kërkonte 4.8 milion lekë duke bllokuar për 5 vjet gjithçka: shtëpinë, tokën, makinën dhe pagën ku punonte. Trashaj kërkonte që SPAK të merrte përsipër çështjen e grabitjes së pronës së tij nga përmbarues, për të cilët më herët kishte bërë një padi civile në Gjykatën e Lezhës. Ai pretendonte se kredinë e kishte shlyer dhe se veprimet e kryera për sekuestrimin e pronës së tij ishin të paligjshme.”
Ajo çfarë po ndodh tani është bërë e ditur publikisht, janë mbi 100 mijë qytetarë të prekur nga këto skema mashtrimi. Në kërkojmë hetim dhe mbylljen sa më parë të këtyre subjekte financiare jo banka.
Xhejlan Veliu: Në protestën para Ministrisë së Shëndetësisë dhe Mbrojtjes Sociale, ti deklarove se njerëzit janë kryesisht në borxhe për shkak të ofrimit të shërbimeve shëndetësore. Si është gjendja e shëndetit publik në Shqipëri?
Emiljando Kita: Gjendja e spitaleve publike është kritike. Korrupsioni, mosinvestimi, largimi i specialistëve për shkak të keqqeverisjes, dhe oligarkët e spitaleve private janë disa nga problemet kryesore. Ngjarjet e fundit të korrupsionit në një nga spitalet kryesore në vend, Onkologjiku, nxorën hapur korrupsionin e mjekëve, mungesën e pajisjeve dhe deri te mungesa e ilaçeve të domosdoshme për luftimin e kancerit. Kur pacientët shkojnë në spital, u duhen shumë para për t’u shëruar dhe prandaj unë e denoncova publikisht këtë fenomen. Midis jetës dhe parave, familjarët e tyre zgjedhin të gjejnë paratë në çdo formë, ku një nga format është kredia.
Prandaj protestat do të vazhdojnë, sepse prej mungesës së ilaçeve po vdesin njerëz dhe shteti duhet të mbajë përgjegjësi. Ne na duhet një sistem shëndetësor dinjitoz dhe i përballueshëm për të gjithë. Për sa kohë paguajmë sigurimin shëndetësor, nuk duhet të paguajmë asgjë tjetër për të marrë shërbim në spitale.
Xhejlan Veliu: Në vitet e mëparshme keni qenë shumë aktiv për çështjen e statusit të minatorëve, por ende nuk ndalen lajmet për aksidente që vijnë nga minierat. Çfarë po ndodh në atë zonë?
Emiljando Kita: Në kaq vite që angazhohem, shoh ulje të madhe të numrit të minatorëve si pasojë e emigracionit dhe moslejimit të minatorëve që fëmijët e tyre të punojnë në ato galeri që kanë marrë qindra jetë. Ne mblodhëm 11,000 firma që të realizohet statusi i minatorit, por dukshëm qeveritë e këtyre 33 viteve kanë ndjekur interesat e pronarëve të galerive, duke lënë minatorët dhe statusin e tyre në harresë. Në masë dërrmuese, aksidentet ndodhin prej mungesës së investimeve. Shteti duhet t’i detyrojë kompanitë në këtë sektor të zbatojnë me përpikmëri ligjin, por siç e thamë, shteti është bërë palë me ata që i sigurojnë pushtetin, me zotëruesit e kapitalit. Zonat janë braktisur prej varfërisë, ndërkohë që dhjetëra ish-minatorë vazhdojnë të protestojnë në Tiranë para parlamentit për miratimin e statusit të tyre.
Xhejlan Veliu: Si e vlerëson situatën politike në Shqipëri dhe më gjerë në vendet e tjera të Ballkanit, veçanërisht në drejtim të rritjes së nacionalizmit?
Emiljando Kita: Skena politike në Shqipëri që nga viti 2013 dominohet nga Partia Socialiste që vetëquhet e majtë, por ndjek politika neoliberale të djathta. Ajo çfarë shohim në vitet e fundit është artikulimi i një zhgënjimi të një mase të madhe të popullit me opozitën parlamentare, duke hedhur poshtë rrotacionin politik. Kërkohet në masë ndryshim rrënjësor i klasës politike dhe modelit ekonomik.
Më së shumti në Shqipëri, por edhe në Ballkan, problemet na vijnë nga keqqeverisja, pabarazia dhe mungesa e shtetit ligjor. Ballkani është shtëpi për shumë grupe etnike dhe kombe të ndryshme, të cilët shpesh kanë një histori të gjatë dhe komplekse të konflikteve dhe rivaliteteve. Që të kemi paqe do duhet të përqafojmë vlerat e internacionalizmit dhe bashkëpunimit reciprok.
Xhejlan Veliu: Gati dy vite më parë keni formuar partinë politike “Lëvizja Bashkë”, si rezultat i angazhimit tuaj afatgjatë politik, shoqëror dhe social. Si jeni pranuar në mesin e punëtorëve dhe cili është qëndrimi i strukturës në pushtet ndaj jush?
Emiljando Kita: Themelimi i Lëvizjes BASHKË si parti politike është historike për të majtën në Shqipëri. Në pak muaj, partia LB mori rreth 5% të votave në zgjedhjet e fundit për Bashkinë e Tiranës. Prej shumë vitesh, punëtorët nuk kishin përfaqësi në asnjë institucion. Pavarësisht angazhimit të aktivistëve ndër vite në sindikalizëm, duke ndihmuar në themelimin e disa sindikatave të pavarura, sërish punëtorët nuk dëgjoheshin, pasi shteti bëhej palë me pronarët. Tashmë punëtorët e kanë partinë e tyre, mirëpo sfida e madhe për ne është që programi ynë të shkojë tek ata, pasi kemi bojkotim mediatik. Për shumë vite, kemi denoncuar lidhjen e politikës me krimin e organizuar dhe oligarkinë ekonomike. Mediat janë të financuara dhe kontrolluara nga këto të fundit, duke na e vështirësuar kontaktin me punëtorët. Gjithsesi, ne, duke ndërmarrë fushata dhe aksione të ndryshme, arrijmë të shkojmë tek një pjesë e madhe e popullsisë. Për të takuar punëtorët, shpesh shpërndajmë revista apo gazeta mbi të drejtat në punë, ku punëtorët na shprehin dëshirën dhe nevojën për ndryshim. Lëvizja BASHKË është parti kundër sistemit politik dhe ekonomik 33-vjeçar, me ide të së majtës demokratike dhe me programin e saj mbështet masën e gjerë të popullsisë, por godet oligarkinë ekonomike. Kjo bën që strukturat në pushtet të na marrin seriozisht dhe të na luftojnë me të gjitha forcat. Në 2025 pritet që rezultatin që kemi marrë në Tiranë ta marrim në gjithë Shqipërinë, duke bërë që punëtorët, shtresat e varfëra dhe çdo qytetar të ketë zë në parlament.
