Минатото како нешто што изминало, секогаш било предизвик за човекот. Поточно од оној момент кога тој ја надминал племенската организација и создал цивилизирано општество. Примитивниот човек тргајќи од дивјаштвото, па се до повисоките стадиуми на варварството сосема малку значење придавал на минатото. Во таа фаза од човековиот развој, минатото било сосема неоптоварувачка мисла, која останала засенета од другите егзистенцијални мисли на човекот. Минатото секако постоело независно од човекот, но човекот немал апсолутно никаква потреба да се ползува со поуките од истото, камоли пак да го проучува. Од друга страна пак може да се каже дека сите човекови суштества се свесни за минатото, со посредство на постарите луѓе. Минатото впрочем е постојана димензија на човековата свест. Свесноста дека минатото постои, сепак не може да се толкува како изграден однос кон него. Доколку се примени во овој контекст принципот на материјалната каузалност, тогаш би се рекло дека човекот започнал да го гради својот однос кон минатото во моментот кога се појавила потреба за некакво знаење односно искуство од минатото.
„Потребата за сознавање на минатото се создава во сегашноста“
Сосема лесно согледавме дека минатото е постојано присутно како квантум на време на кој одминал. Но што е она што во принцип ја создава историјата? Времето како нематеријална категорија едноставно тече, тоа не создава ништо.
Човекот кој што живее на определен простор, во определено време ја создава историјата преку неговиот труд! Трудот е она со што човекот ја обликува својата околина согласно своите потреби, а целиот тој процес на обликување и креирање, тоталитетот на човековото творештво е она што можеме да го наречеме минато.
Во почетокот постои некој свет, некоја појава, начин на живот, делување на личности. По извесно време таа стварност се губи и станува историја. Луѓето умираат се рушат градби, се менуваат граници, се менува начинот на живот а она што ни останува се нецелосни траги за таа стварност. Преку тие нецелосни траги луѓето се обидуваат да го реконструираат минатото, со цел да извлечат извесна информација. Интересот кон минатото никогаш не проникнува само заради искрената желба да се проучува минатото. Погоре изнесов дека потребата за сознавање на минатото се создава во сегашноста. Од тука би било сосема издржано да се каже дека потребата од разрешување на некој историска дилема, потребата да се осознае некое одамна изминато делче на време е создадена во сегашноста. Минатото се проучува исклучиво заради актуелност на некои минати времиња или во најмала рака материјални прилики чии корени досегаат во минатото.
Патот кон осознавањето на минатото не е така кус ниту пак така едноставен. Своите рудиментирани облици сознанието за минатото ги има во митската свест, легендите и преданијата. Човекот чувствувајќи потреба да ја објасне средината и времето во кое што живее, да најде разум во се она што околу него се збива, си го објаснил со креирање на измислени суштества, кои ете нешто од неговото опкружување создале.
Некое битие ја дало земјата врз која што изградил живеалиште, друго битие овозможило да има вода за пиење, трето битие овозможило самиот тој да биде создаден и така до бесконечност. Ваквиот пристап бил всушност своевидно оправдување на реалноста во која што се живеел човекот. Не можејќи да согледа дека се околу него е всушност дело на од него овладеаната природа, тој создал идоли кон кои ќе се приклонува. Воедно тие идоли му овозможувале да на нив се моли, со цел да ги надмине предизвиците кои во тој определен момент за него биле ненадминливи. Таа митска свест, митско објаснување за настанокот на нештата на човекот му даде две нешта. Најпрво му овозможила да креира свој поглед на светот а потоа овозможила токму преку тој светоглед да се обиде да ја менува реалноста и да се подготвува за иднината.
„Човекот кој го знае минатото – ја разбира сегашноста и може да ја антиципира иднината“
Со изменувањето на времето, митската свест успеала да изгради еден комплетен однос на човекот кон минатото. Човекот успеал да си го разјасни своето потекло, но не и потеклото на општествено политичката заедница во која што живее. Тоа сепак не значело и дефинитивен крај на потрагата по минатото.
Природно се развивал уште поинтензивен интерес кон минатото, бидејќи секое одговорено прашање, отвора уште најмалку две нови. Минатото се префрлило во сферата на интелектуалниот интерес на човекот. Потребата од еден вид творештво кој ќе говори за минатото била родена.
За историјата како наука секогаш се зборува дека тоа е една од најстарите науки. Пореално би било да кажеме дека е стар само човековиот интерес за минатото. Називот „Историја“ се појавил со книгата на Херодот во која се опишани грчко-персиските војни. Херодот ги опишал тие настани со цел да ги тргне од заборавот, да послужат за забава и поука на население. Еден долг период историјата било само тоа, кажување приказни за минатото, во кои има нешто поучно и понешто фантастично со цел вниманието на публиката да се задржи што подолго. Терминот историографија како наука ќе се дефинира тогаш кога веќе постоела огромна продукција на историски дела, и кога се појавиле основните претпоставки историската наука да ги дефинира основните поими како составни елементи за знаењето, науката односно на теоријата на историската наука.
Не би можело да се говори за историјата како концизна наука пред развојот на современите научни методи во текот на XIX век. Во периодот пред XIX век историјата всушност повеќе била приказна преку која треба да се оправда некоја појава, отколку истата да биде разбрана.
Минатото било основа за појавата на митовите кои пак нуделе извесни интерпретации кои го сочиниле дотогашниот корпус на историски знаење. Тие историски знаења во најголем дел се распрснале со појавата на аналитичките методи и користењето на историските извори. Со тоа квалитативно се менувал односот на човекот кон историјата. Историјата на определен начин се издвоила од субјективното сфаќање за минатото, станала дисциплина со свои правила и методи, која преку користење со историските извори, оние траги од минатото кои останале, ја креира сликата за минатото. Појавата на научниот потход во историографијата значел и комплетно преизградување на самото сфаќање за историјата. Таа веќе не била приказна со која луѓето се забавуваат и поучуваат, туку во определен степен издржан реален приказ на настаните од минатото.
Човекот секогаш имал развиено историско мислење и свест, но во последните два века истото значително се развило и зголемило. Причините за тоа се повеќеслојни но сите потекнуваат од општествено економската средина.
Со развојот на производните сили се создале услови да се појави и класа на луѓе која има доволно средства за егзистенција и притоа има доволно слободно време да занимава со прашања кои се надвор од неговите основни потреби.
Буржоарзијата е класата во која ќе се роди современиот пристап односно професионализицијата на научните дисциплини. Сосема долг временски период археологијата и историјата впрочем биле сфаќани само како убаво хоби со кое си го пополнувале времето оние кои што имале доволно средства и неисполнето време. Со текот на времето, напредокот на човековата свест, општествено економските услови, се оформиле и првите институции кои нуделе професионално образование од областа на историја а тоа пак нужно довело и до формирање на научни методи преку кои ќе се истражува минатото. Оформувањето на историската наука значело дека за прв пат дотогаш може организирано и целисходно да се пренесуваат определени сознанија за минатото. Вториот аспект за подемот на интересот на современиот човек кон минатото е секако времето во кое живеел.
„Колку потешка е сегашноста, а иднината понеизвесна, толку поголем станува интересот за минатото“
Едноставно историјата ако ништо повеќе барем пружала некаква утеха, била основа за развој на идеи за општествени промени кон подобро, основа за креирање на разни утопии и идилично општества а со тоа се овозможило и да се чекори кон некоја поизвесна иднина. Доколку човекот од стариот век преку митовите се обидувал да си го објасни светото околу него, човекот од новиот век ја користел историјата како наука за да го објасни светот околу него. Треба да се напомене дека тие објаснувања биле онолку научни колку што и самите научни методи биле развиени.
Науката не познава еден конечен степен на развој, туку таа е во констатен дијалектички однос со напредокот на производните сили во општеството, со напредокот на самиот човек. Во таа смисла, она што пред еден или два века било врвниот дострел на научната мисла, денес би бил само зародиш на оваа наша современа научна мисла.
Историската наука има таква природа каде оценките за научни историски настани или личности се менуваат во согласност со промените на општествено-економските и политичките услови во кои се наоѓа оној што истражува.
Секоја генерација има свој поглед на минатото! Таквиот однос кон минатото произлегува главно од фактот што секоја нова генерација живее во ново време, кое има нови предизвици и проблеми за разрешување и оттука развива свој специфичен поглед и однос кон минатото. Она што може да се согледа како константа е тоа дека човековата потреба од минатото и од историската наука како начин на осознавање на минатото е постојано присутна.
Паралелно со очигледното постоење на потреба од организирано проучување на минатото, сепак низ времето се појавувале и мислители кои тврделе дека од историја човекот не може да научи ништо. Гете изнел оценка дека: „историја не е ништо друго освен мноштво глупости и злоба“. Над неговите зборови Шопенхауер ќе ја изгради својата теза дека: „историјата е само единствен збор за сите европски пукотници и крвопролевања“. Ниче пак ќе истакне дека: „на историјата треба да и се служи во онаа мера во која што таа му служи на човекот“. Односот на човекот кон историјата треба да биде таков што таа нема да е само збир на документирана настани, туку збир на документирани настани од кои треба да се учи. Во тој контекст сосема оправдана е тезата на Ранке, која вели дека: „знаењето за минатото не е целосно без познавањето на сегашноста а сегашноста не може да се осознае без да се познава минатото, едното на другото му пружа рака и едното без другото не може да биде целосно“. Излишни се сите филозофии кои ја негираат потребата од проучување на минатото. Тие едноставно се разрушуваат пред најобичниот човеков интерес, желба и потреба да осознае што било пред него. Потребата да се осознае кој го создал се она околу нас е иманетна!
Досега согледавме зошто и како човекот го градел својот однос кон минатото и како го осознавал минатото. Но кој во суштина ја создава историјата? Чие ли создание е историјата, на големите луѓе, на големите идеи, на божјата волја или па нешто друго?
„Историјата ја создава подјармениот човек со чиј труд е создаден сиот прогрес“
Историјата не може да биде сфатена како метафизичка категорија со која управува некое надмоќно битие, некој надмоќен и голем човек чија мисла прави историски пресврт. Движечката сила на историја е всушност нешто далеку пореално – економската база и општествената надградба.
Историјата на сите досегашни општества е историја на класните борби ќе запишат Маркс и Енгелс во Комунистичкиот манифест. Развојот на економската база овозможува врз неа да се изградат специфични општествени односи. Робовладелското општество изнедрило две класи, робовладетели и робови, феудализмот ги изродил феудалците и закрепостените селани а капитализмот буржоарзијата и пролетеријатот.
Антагонизмот помеѓу општествените групи кој имал длабока материјална основи е тоа што ја движи историјата. Така се возродувале сите борби за човекови, економски и национални слободи, така се развивале научните сознанија за светот кој што ги опкружувал луѓето, така се развивале производните сили. Основата на се е конфликтот, спротиставеноста на една група со друга група и дијалектичкиот процес кој што се развива помеѓу нив е непрекинат, ниту некогаш може да се прекине.
Не постои нешто што би се нарекло крај на историјата. Се додека постои човекот тој ќе ја создава историјата, се додека постојат спротивности ќе постои и создавањето на историјата. Човекот како суштество бескрајно ќе продолжи да ги документира историските настани, како што непрекинато ќе продолжи да се ползува со истите тие записи кои ги креирал.
Согласно материјалистичкото сфаќање за историја, може да се заклучи дека односот на човекот кон минатото се развива напоредно со развојот на производните сили и општествените односи. Човекот секогаш ќе има потреба да го спознае минатото, таа потреба нема ниту да се искорени ниту да се промени. Она што сепак ќе се промени е времето и општествените односи во кои човекот ќе се обиде да го осознае минатото. Од развојот на историската наука, од расположливоста на историските извори ќе зависи објективноста на вистината која што тој ќе ја спознае. Ултимативно дури и неговото спознание за минатото, неговиот пристап, неговите оценки и заклучоци како и дејствијата направени согласно осознаената вистина, во еден миг ќе станат историја и ќе бидат предмет на осознавање на некој друг човек. Она што секоја генерација и го должи на следната е да допринесе кон развојот на општеството и науката со цел таа да стане што попрецизна а нашиот однос кон минато да се рафинира во дејствие од кое ќе создадеме алатка за менување на светот во кој што живеееме.
E kaluara, si diçka që ka kaluar, gjithmonë ka qenë sfidë për njeriun. Më saktë, që nga momenti kur ai e ka tejkaluar organizimin fisnor, dhe ka krijuar shoqëri të qytetëruar. Njeriu primitiv, duke filluar nga egërsia e deri në fazat më të larta të barbarisë, shumë pak rëndësi i ka kushtuar të kaluarës. Në atë fazë të zhvillimit njerëzor, e kaluara ishte një mendim krejtësisht i pangarkueshëm, i cili mbeti nën hije nga të menduarat e tjera ekzistenciale të njeriut. E kaluara sigurisht ekzistonte e pavarur nga njeriu, por njeriu absolutisht nuk kishte nevojë të përdorte mësimet prej saj, e lëre më ta studionte atë. Nga ana tjetër, mund të thuhet se të gjithë njerëzit janë të vetëdijshëm për të kaluarën, me ndërmjetësimin e të moshuarve. E kaluara është një dimension konstant i vetëdijes njerëzore. Vetëdija se e kaluara ekziston, megjithatë, nuk mund të interpretohet si një marrëdhënie e ndërtuar me të. Nëse në këtë kontekst zbatohet parimi i shkakësisë materiale, atëherë do të thuhej se, njeriu filloi të ndërtojë marrëdhëniet e tij me të kaluarën, në momentin kur lindi nevoja për disa njohuri, apo përvojë nga e kaluara.
“Nevoja për të njohur të kaluarën krijohet në të tashmen”
Shumë lehtë e kemi perceptuar se e kaluara është vazhdimisht e pranishme si një sasi kohore në të cilën ka kaluar. Por çfarë është ajo që në thelb krijon historinë? Koha si kategori jo materiale thjesht rrjedh, ajo nuk krijon asgjë.
Njeriu që jeton në një hapësirë të caktuar, në një kohë të caktuar, krijon historinë me veprën e tij! Puna është ajo që njeriu formon mjedisin e tij sipas nevojave të tij, dhe i gjithë procesi i formësimit dhe krijimit, tërësia e krijimtarisë njerëzore është ajo që mund ta quajmë e kaluara.
Në fillim ka ndonjë botë, ndonjë fenomen, mënyrë jetese, veprime të personave. Pas ca kohësh ai realitet humbet, dhe bëhet histori. Njerëzit vdesin, ndërtesat shemben, kufijtë ndryshojnë, mënyra e jetesës ndryshon, dhe ajo që na mbetet, janë gjurmë të paplota të atij realiteti. Nëpërmjet atyre gjurmëve jo të plota, njerëzit përpiqen të rindërtojnë të kaluarën, për të nxjerrë informacione të caktuara. Interesi për të kaluarën nuk depërton kurrë vetëm për shkak të një dëshire të sinqertë, për të studiuar të kaluarën. Më sipër theksuam se nevoja për të njohur të kaluarën, krijohet në të tashmen. Prej këtu, do të ishte mjaft e arsyeshme të thuhet se, nevoja për të zgjidhur një dilemë historike, nevoja për të kuptuar një pjesë të kohës së kahershme, është krijuar në të tashmen. E kaluara studiohet ekskluzivisht për aktualitetin e disa kohërave të shkuara, ose të paktën rasteve materiale, rrënjët e të cilave arrijnë në të kaluarën.
Rruga për të kuptuar të kaluarën nuk është as aq e shkurtër dhe as aq e thjeshtë. Njohja e së kaluarës ka format e saj rudimentare në vetëdijen mitike, legjendat dhe traditat. Njeriu, duke ndjerë nevojën për të shpjeguar mjedisin, dhe kohën në të cilën jeton, për të gjetur arsyen në gjithçka që ndodh rreth tij, vetes ia shpjegoi duke krijuar qenie të imagjinuara, të cilat ja pra kanë krijuar diçka nga mjedisi i tij.
Njëra nga ato krijesa i dha tokën në të cilën ai ndërtoi banesën e tij, krijesa tjetër duke ja bërë të mundur të kishte ujë për të pirë, ndërsa krijesa e tretë duke ja bërë të mundur krijimin e tij e kështu me radhë deri në pafund. Një qasje e tillë, në fakt ishte një lloj justifikimi i realitetit në të cilin jetonte njeriu. Në pamundësi për të parë se gjithçka rreth tij, në fakt është punë e natyrës të sunduar nga vet ai, ai krijoi idhuj për t’i adhuruar. Në të njëjtën kohë, ata idhuj ia mundësonin atij t’u lutej atyre, për t’i kapërcyer sfidat, që për të ishin të pakapërcyeshme në atë moment. Ajo vetëdije mitike, shpjegim mitik i origjinës së gjërave i dha njeriut dy gjëra. Para së gjithash, ai i mundësoi atij të krijonte botëkuptimin e tij për botën, dhe më pas, përmes atij botëkuptimi, i mundësoi atij të bashkohej, të ndryshonte realitetin dhe të përgatitej për të ardhmen.
“Njeriu që njeh të kaluarën – kupton të tashmen dhe mund të parashikojë të ardhmen”
Me kalimin e kohës, vetëdija mitike arriti të ndërtojë një marrëdhënie të plotë të njeriut me të kaluarën. Njeriu arriti të sqarojë origjinën e tij, por origjinën e komunitetit socio-politik në të cilin jeton. Megjithatë, kjo nuk nënkuptonte fundin përfundimtar të kërkimit për të kaluarën.
Nga këtu do të zhvillohet një interes edhe më intensiv për të kaluarën, sepse çdo pyetje e përgjigjur hap të paktën dy të reja. E kaluara ka kaluar në sferën e interesit intelektual të njeriut. Lindi nevoja për një lloj krijimtarie që do të fliste për të kaluarën.
Për historinë si shkencë gjithmonë thuhet se është një nga shkencat më të vjetra. Por do të ishte më realiste të thuhej se, vetëm interesi njerëzor për të kaluarën është i vjetër. Emri “Histori” u shfaq me librin e Herodit në të cilin përshkruheshin luftërat greko-persiane. Herodi i përshkroi ato ngjarje me qëllim për t’i larguar nga harresa, që të shërbejnë për argëtimin dhe mësim të popullatës. Për një kohë të gjatë, historia ishte pikërisht ajo, tregim i përrallave për të kaluarën, në të cilat ka diçka mësimore dhe diçka fantastike, me qëllim për të mbajtur sa më gjatë vëmendjen e audiencës. Termi historiografi si shkencë do të përkufizohet kur tashmë ka pasur një prodhim të madh të veprave historike dhe kur u shfaqën supozimet bazë se shkenca historike i përcakton termat bazë si elemente përbërëse të dijes, shkencës, domethënë të teorisë së shkencës historike.
Nuk mund të flitej për historinë si një shkencë koncize përpara zhvillimit të metodave moderne shkencore gjatë shekullit të 19-të. Në periudhën para shekullit të 19-të, historia në fakt ishte më shumë një histori, përmes së cilës duhej të justifikohej ekzistenca e një diçkaje, sesa e njëjta të kuptohej.
E kaluara ishte baza për shfaqjen e miteve, që nga ana e tyre ofruan disa interpretime që përbënin trupin e njohurive historike deri në atë kohë. Ajo njohuri historike u shpërnda kryesisht me ardhjen e metodave analitike dhe përdorimin e burimeve historike. Me këtë, qëndrimi i njeriut ndaj historisë ndryshoi cilësisht. Historia në një farë mënyre u nda nga kuptimi subjektiv i së kaluarës, ajo u bë një disiplinë me rregulla dhe metoda të veta, e cila, nëpërmjet përdorimit të burimeve historike, atyre gjurmëve të së kaluarës që kanë mbetur, e krijon imazhin e së kaluarës. Shfaqja e qasjes shkencore në historiografi, gjithashtu nënkuptonte një rindërtim të plotë të vetë kuptimit të historisë. Ajo, nuk ishte më, një përrallë për të zbavitur dhe udhëzuar njerëzit, por në një farë mase të caktuar, një përshkrim i qëndrueshëm realist i ngjarjeve të së kaluarës.
Njeriu gjithmonë ka pasur një të menduar dhe vetëdije historike të zhvilluar, por në dy shekujt e fundit, e njëjta dukshëm është zhvilluar dhe rritur. Arsyet për këtë janë të shumëanshme, por të gjitha burojnë nga mjedisi shoqëror-ekonomik.
Me zhvillimin e forcave prodhuese, u krijuan kushtet për shfaqjen e një klase njerëzish që kanë mjete të mjaftueshme për jetesë, dhe në të njëjtën kohë, kanë mjaftueshëm kohë të lirë për t’u marrë me çështje që janë përtej nevojave të tyre themelore.
Borgjezia është klasa në të cilën do të lindë qasja moderne, pra profesionalizimi i disiplinave shkencore. Për një periudhë shumë të gjatë kohore, arkeologjia dhe historia u kuptuan vetëm si një hobi i këndshëm, me të cilin ata që kishin fonde të mjaftueshme dhe kohë të paplotësuar, e plotësonin kohën e tyre. Me kalimin e kohës, përparimi i vetëdijes njerëzore, kushtet shoqëroro-ekonomike, janë formuar edhe institucionet e para, që ofronin arsim profesional në fushën e historisë, ndërsa kjo, detyrimisht çoi në formimin e metodave shkencore, përmes të cilave do të hulumtohet e kaluara. Krijimi i shkencës historike nënkuptonte që për herë të parë deri atëherë, njohuritë e caktuara për të kaluarën mund të transmetoheshin në mënyrë të organizuar dhe të përshtatshme. Aspekti i dytë për rritjen e interesit të njeriut modern për të kaluarën, sigurisht është koha në të cilën ai ka jetuar.
“Sa më e vështirë është e tashmja, sa më e pasigurt është e ardhmja, aq më i madh është interesimi për të kaluarën”
Thjesht, historia, në mos asgjë tjetër, të paktën dha një lloj kurajë, që ishte bazë për zhvillimin e ideve për ndryshime shoqërore për të mirë, bazë për krijimin e utopive të ndryshme dhe shoqërive idilike, dhe kështu u bë e mundur. lëvizja drejt një të ardhmeje më të sigurt. Nëse njeriu i shekullit të vjetër, përpiqej që përmes miteve të shpjegonte botën përreth tij, njeriu i shekullit të fundit dhe më të ri, e përdori historinë si shkencë për të shpjeguar botën përreth tij. Këtu duhet të theksohet se ato shpjegime shkencore, ishin aq shkencore, sa që ishin të zhvilluara vetë metodat shkencore.
Shkenca nuk njeh një nivel përfundimtar zhvillimi, por është në një marrëdhënie të vazhdueshme dialektike me ecurinë e forcave prodhuese në shoqëri, me përparimin e vetë njeriut. Në këtë kuptim, ajo që një ose dy shekuj më parë, ishte shtrirja përfundimtare e mendimit shkencor, sot do të ishte vetëm fillimi i mendimit tonë modern shkencor.
Në veçanti shkenca historike, ka një natyrë të tillë që vlerësimi i ngjarjeve historike, apo personave historikë dhe të shkencave, ndryshon në përputhje me ndryshimet në kushtet shoqëro-ekonomike dhe politike, në të cilat ndodhet ai që hulumton të kaluarën.
Çdo brez ka pikëpamjen e vet për të kaluarën! Ky qëndrim ndaj së kaluarës rrjedh kryesisht nga fakti se çdo brez i ri, jeton në një kohë të re, e cila ka sfida dhe probleme të reja për të zgjidhur, dhe kështu zhvillon këndvështrimin dhe qëndrimin e vet specifik ndaj të kaluarës. Ajo që mund të shihet si një konstantë, është se nevoja njerëzore për të kaluarën, dhe për shkencën historike, si një mënyrë për të kuptuar të kaluarën, është vazhdimisht e pranishme.
Paralelisht me ekzistencën e dukshme të nevojës për një studim të organizuar të së kaluarës, megjithatë, me kalimin e kohës u shfaqën mendimtarë të cilët pretenduan se njeriu nuk mund të mësojë asgjë nga historia. Gëte shprehu mendimin se: “historia nuk është gjë tjetër veçse një mori marrëzish dhe ligësish”. Mbi fjalët e tij, Shopenhaueri do të ndërtojë tezën e tij se: “historia është vetëm një fjalë për të gjitha pushkatimet dhe gjakderdhjet evropiane”. Nietzsche do të theksojë se: “historisë duhet t’i shërbehet në masën që ajo i shërben njeriut”. Marrëdhënia e njeriut me historinë duhet të jetë e tillë, që ajo të mos jetë vetëm një grup ngjarjesh të dokumentuara, por të jetë një grup ngjarjesh të dokumentuara, nga të cilat duhet të mësojmë diçka. Në atë kontekst justifikohet plotësisht teza e Ranke, e cila thotë se: “njohja e së kaluarës nuk është e plotë pa njohjen e së tashmes, dhe e tashmja nuk mund të kuptohet pa njohjen e së kaluarës, njëra mbështet tjetrën, dhe njëra pa tjetrën nuk mund të jetë e tërësishme”. Të gjitha filozofitë që mohojnë nevojën për të studiuar të kaluarën janë të tepërta. Ata thjesht shkërmoqen para interesit, dëshirës dhe nevojës më të zakonshme njerëzore, për të kuptuar gjithçka që ka qen përpara tij. Nevoja për të kuptuar se kush krijoi gjithçka rreth nesh, është imanente!
Deri më tani kemi parë pse dhe si njeriu e ndërtoi marrëdhënien e tij me të kaluarën dhe si e kuptonte të kaluarën. Por kush e krijon në të vërtetë historinë? Krijimi i kujt është historia, e njerëzve të mëdhenj, e ideve të mëdha, e vullnetit të Zotit, apo diçka tjetër?
“Historia është vepër e njeriut të nënshtruar, me punën e të cilitështë krijuar i gjithë progresi”
Historia nuk mund të kuptohet si një kategori metafizike, e drejtuar nga ndonjë qenie superiore, ndonjë njeri superior dhe i madh, mendimi i të cilit bën një përmbysje historike. Forca lëvizëse e historisë është në fakt diçka shumë më reale, baza ekonomike dhe superstruktura shoqërore.
Historia e të gjitha shoqërive të deritanishme është historia e luftërave të klasave, shkruan Marksi dhe Engelsi në Manifestin Komunist. Zhvillimi i bazës ekonomike mundëson që mbi të, të ndërtohen marrëdhënie të veçanta shoqërore. Shoqëria skllavërore lindi dy klasa, sundues dhe skllevër, feudalizmi lindi feudalët dhe bujkrobërit, ndërsa kapitalizmi borgjezinë dhe proletariatin.
Antagonizmi midis grupeve shoqërore që ka themele të thella materiale, është ajo që e lëviz historinë. Kështu ngjalleshin të gjitha luftërat për liritë njerëzore, ekonomike dhe kombëtare, kështu u zhvilluan njohuritë shkencore për botën që rrethonte njerëzit, kështu u zhvilluan forcat prodhuese. Baza e gjithçkaje është konflikti, përballja e një grupi me një grup tjetër, dhe procesi dialektik që zhvillohet mes tyre është i vazhdueshëm, dhe nuk mund të ndalet kurrë.
Nuk ka gjë të tillë si fundi i historisë. Sa të ekzistojë njeriu, ai do të krijojë historinë, për sa kohë të ketë të kundërta, krijimi i historisë do të ekzistojë. Njeriu si qenie do të vazhdojë pafundësisht të dokumentojë ngjarje historike, pasi do të vazhdojë të përdorë të njëjtat shënime që krijoi.
Sipas kuptimit materialist të historisë, mund të konkludohet se marrëdhënia e njeriut me të kaluarën, zhvillohet paralelisht me zhvillimin e forcave prodhuese dhe marrëdhënieve shoqërore. Njeriu gjithmonë do të ketë nevojë të njohë të kaluarën, ajo nevojë as nuk do të zhduket, e as nuk do të ndryshojë. Por ajo që do të ndryshojë gjithsesi është koha dhe marrëdhëniet shoqërore, në të cilat njeriu do të përpiqet të kuptojë të kaluarën. Objektiviteti i së vërtetës që ai do të e njohë, do të varet nga zhvillimi i shkencës historike dhe nga disponueshmëria e burimeve historike. Përfundimisht, edhe njohja e tij për të kaluarën, qasja, vlerësimet dhe konkluzionet e tij, si dhe veprimet e bëra sipas të vërtetës së realizuar, në një çast do të bëhen histori, dhe do t’i nënshtrohen realizimit të ndonjë personi tjetër. Ajo që çdo brez i detyrohet brezit të ardhshëm, është të kontribuojë në zhvillimin e shoqërisë dhe shkencës, në mënyrë që ajo të bëhet sa më e saktë, dhe marrëdhënia jonë me të kaluarën të rafinohet në një veprim, që do të krijojë një mjet për të ndryshuar botën, në të cilën ne jetojmë.
Васко Гичевски
Редакцијата на „Гласни идеи“ не нужно се согласува со ставовите изразени во колумната.
Васко Гичевски е роден во 1997 година во Битола. Дипломирал на Институтот за историја на Филозофскиот факултет при Универзитетот „Свети Кирил и Методиј“ во Скопје во 2020 година. Прогласен е за најдобро дипломиран студент на генерацијата и добитник е на наградата „26 Јули“ од Фондацијата „Франк Манинг“ за покажан особен успех во студирањето. Активно се занимава со проучување на социјалната историја на Османлиската империја (Османлиска Македонија). Автор е на повеќе научни трудови објавени во релевантни научни списанија и четири дигитални – интерактивни мапи на недвижното културно наследство од Османлискиот период во Скопје и Битола. Член е на претседателството на Здружението на историчарите на Република Македонија од 2021 година. Се истакнува во својата дејност во насока на истражување, публикување и популаризирање на марксизмот како политичка филозофија и пракса
Vasko Giçevski
Redaktorët e Ide të zëshme nuk pajtohen domosdoshmërisht me pikëpamjet e shprehura në kollumnë
Vasko Giçevski ka lindur në vitin 1997 në Manastir. Ka diplomuar në Institutin Historik të Fakultetit Filozofik në Universitetin “Shën Kirili dhe Metodi” në Shkup në vitin 2020. Ai u shpall studenti më i mirë i diplomuar i gjeneratës dhe mori çmimin “26 korriku” nga Fondacioni “Frank Manning” për sukses të veçantë në studime. Ai është i angazhuar në mënyrë aktive në studimin e historisë shoqërore të Perandorisë Osmane (Maqedonia Osmane). Ai është autor i disa punimeve shkencore të botuara në revista shkencore përkatëse dhe katër hartave digjitale-interaktive të trashëgimisë kulturore të patundshme nga periudha Osmane në Shkup dhe Manastir. Nga viti 2021 është anëtar i kryesisë së Shoqatës së Historianëve të Republikës së Maqedonisë. Ai veçohet në veprimtarinë e tij në drejtim të kërkimit, botimit dhe popullarizimit të marksizmit si filozofi dhe praktikë politike.
