Доколку само пред 8 години, справувањето со национализмот во нашето општество беше еден од главните императиви во насока на еманципирање на општеството (без разлика од која провениенција доаѓаа иницијативите за истото и без разлика во кој домен целеа да се имплементираат), денес, национализмот во Македонија е во поинтензивна форма дури и од тој период.
Имено, периодот кога сите ние, со индигнација ги отфрлавме дури и најбезначајните елементи на една националистичка идеја, иницијатива, фантазија и/или стварност.
Тоа што ме поттикнува да го напишам ова воведно тврдење е фактот што, доколку кој било, проследувач на политичките случувања, динамики и „промени“ во нашево општество само површно ги здогледа низ објективите на нивната манифестација (вести, партиски пресови, предизборни кампањи, билборди, дебати, поткасти итн.), ќе забележи зголемена занимација со нацијата. Со тоа национализмот како појава која на латентен начин се инсталира низ појавните форми на политичката комуникација, одржува своевиден континуитет во градењето на политичката свест.
„Национализмот е незаменлив при секоја кризна состојба во која влегува општеството“
Како номинална дефиниција за национализам ќе ја предложам онаа, не толку безначајната, туку можеби онаа кратката по форма, за да го аргументирам тоа што го тврдам погоре.
„Национализам е инсистирање и афирмирање на нацијата и националните теми, дури и тогаш кога нема никаква оправдана причина за тоа“
Врз база на претпоставениот темел на националистичките драјвови, подоцна се градат сите елементи, кои за некои политички светогледи и движења претставуваат конзистентна градба, а за некои други тоа е само некој претпоставен почеток, кој ја разнишува подоцнежната статика, кога одлучуваат да додадат уште некој екстра кат на таа градба – се разбира со нова квалитативна содржина од таа националистичката.
Моите анализи на национализмот биле многу често теориски, спорејќи со носечките тези на одредени теоретичари и филозофи, иследувачи на националистичките теории или афирмирачи на истите. Овој текст, ќе го насочам кон она како изгледаат националистичките предиспозиции во политичкиот живот во Македонија последниве неколку години, каде кулминацијата може да се здогледа низ дневно политичките симболи, прикаски, кодови, системи на референцирање и нахалната инфраструктура со перформанс на обземеност на општеството со тие теми.
За десничарските поткасти
Во 2022 година, како дел од еден истражувачки проект, со цела моја челична желба да шетам по канализацијата на политичката патетика и психо-драма на промоторите на овие „идеи“, ги слушав и анализирав речиси сите објавени епизоди од поткастите на крајните десничари (far-right). Покрај тоа што во секој случај, анализата имаше една дискурзивна методолошка рамка, во секој случај, мојот фокус беше на оние точки на нивното „логичко скеле“ кои не можат лесно да се контекстуализираат од либералните испостави од една страна и кои претставуваат врзовно ткиво на десничарската идеологија. Како предмет на анализа беше и земен и еден доста посетен форум, каде десничарскиот пристап е доминантен, односно корисниците, категориите и темите, третманот на темите, во прва рака е десничарски, во својата есенција е националистички.
Мојата основна претпоставка за градењето на поимот на десницата никогаш не била онаа јазичко-културната, туку клучен е економскиот модел од кој што произлегуваат ваквите „иницијативи“.
„За среќа, крајната десница е политички импотентна, а форматот на кој дејствува е крајно либерален“
Еден од позитивните заклучоци е дека крајните (и овие по на средина) десничари се политички импотентни и дека форматот на којшто тие дејствуваат е крајно либерален (дебата со надменост каде тие се повикуваат на моралната, а на моменти и интелектуална супериорност, афирмирајќи го сето ова со широка лепеза на најчесто лични навреди).
Тоа што загрижува генерално, е што нивните позиции не се само позиции на мала банда фрустрирани и осамени десничари и националисти, туку општеството генерално носи такво расположение, а овие „као“ се обидуваат да му дадат насоки преку нивните не толку гледани (мора да признам) поткасти.
Кога објавив еден напис во 2022 година, во врска со анализираните поткасти, ми беше забележано зошто не сум ги анализирал албанските десничарски поткасти. Еве и во 2024 година, се уште сум во потрага по такви, за жал такви не постојат. Тоа што може да се пронајде како екстремно-радикален облик на поткаст манифестација се некои поткасти со религиозна тематика, каде националистичкиот, и каков било политички spiritus movens, е во крајно минимална доза. Но тоа не значи дека кај Албанците национализмот го нема и дека истиот не се манифестира. Не се манифестира во обликот во којшто може така глатко, како поткаст-манијата, да се дојде до идеите на промоторите на десницата.
За суверентитетот
Какви се ставовите на десничарите во Македонија? Генерално нивните политички концепти се движат во линија на тоа што секојдневно во предизборната кампања го забележуваме.
Суверенитетот – низата договори потпишани од страна на државата Македонија и во однос на останатите држави соседи (Грција и Бугарија), исто и Охридскиот рамковен договор, ги сметаат како процесија на губење на т.н. суверенитет на граѓаните, идеи кои генуино резултираат од француската револуција или која било друга граѓанска револуција.
Тоа е духот на демократијата изразен низ граѓанскиот суверенитет чие остварување се случува не само низ апстрактните поимни одредници „народот“, туку низ институционално-политичката инфраструктура, која во одредени контексти и околности има различни слоеви на манифестирање. Дури и во насока на либерал-демократскиот пристап, кој во многу перспективи е тесен во однос на дефинирањето на демократијата, а е доста агресивен во монополизирањето на таа дефиниција и инститирањето на вистината за демократијата да потекнува од тој табор, сепак претпоставката на која се повикуваат во однос на суверенитетот како власт на народот претставува антиподна на онаа на десничарите.
Десничарскиот поим за демократија и суверенитет има една фалична логичка пропусница, тоа е онаа која ги хиерархизира едни врз други, едните поважните, другите поневажните, едните власт, другите „робови“.
Во таа насока, настапува националистичкото гесло на оваа траекторија на движење. Парафразирам: „Суверенитетот е изгубен, Македонците беа суверени, тие веќе не се, причината е дека нивната волја не е послушана (WTF), на сметка на тоа другите ја урнисаа суверената македонска држава.“ Кои се другите кои ова зло го сториле? Американците, иако за дел од десничарите, американците се потенцијален сојузник, смртните непријатели соседни народи, и се разбира, на крај, Албанците, како внатрешен непријател кој го влече Македонецот кон пропаст. Всушност десницата е националистичка, во теоријата може да се пронајдат и концепти како нативизам, односно нативистичка, и во одредени манифестни облици, економски капиталистичка според примерот на АФД во Германија, американското движење tea party и сите слични на нив.
Суверенитетот, националниот, а под национален се смета оној дел од нацијата каде историјата и етничката припадност, со се сите генетски мутации го обликува поимот на тоа што е Македонец или Албанец, или кој сакате друг (да не ми се налутат повторно) – го нема.
На сметка на тоа државата е во раце на некое т.н. „малцинство“, иако демократските поими кога зборуваат за суверенитет, не го дефинираат како „суверениот граѓанин фиљан и фиљан човек припадник на таа нација“, туку како граѓанин без разлика на етничка припадност.
„Демократијата е спротивна на национализмот“
Всушност тука се поставува прашањето, дали може во ист контекст да се постават како еквивалентни нацијата и суверенитетот – а под нација да не се претпостави економски организираната општествена панорама, туку делот од луѓето коишто се „навлечени“ на тези за потеклото на нацијата, нејзината митологија, славните херојски епохи (како кај Хесиод во Дела и дни), светото и профаното, симболите и нивната вечност итн? Еден од најзначајните Праксис мислители, Милан Кангрга, во неговото дело Национализам или демократија, кое се уште, зачудувачки, има статус на цензурирано дело во Хрватска, смета дека во моментот кога демократијата (суверенитетот) се помешува со нацијата (митоманијата – во политичка, историска и филозофска гледна точка), демократијата се разјадува. Односно, постои контрадикција во поим, кога некој ќе спомне демократија и нација (во форма на обележјата кои ги споменав во претходната реченица). Демократијата е спротивна на национализмот, дотолку повеќе, доколку национализмот претходи како идеја и пристап во насока на спроведување политика. Во таа насока, претставници на недемократско поимање на суверенитетот, поим кој произлегува од демократски движења во Европа и светот, бараат суверенитет, она што би ги укинала нив a priori.
За изборитe
Би сакал сега да се навратам на изборите кои ќе се одржат во Македонија периодов кој следува.
Тезата која ја изложив погоре укажува на зголеменото расположение во општеството во насока на десничарските политички погледи и иницијативи. Тоа што е заедничко за сите десничарски иницијативи, не се партиите, не е ниту поимот за тоа како ја замислуваат десницата, туку главно е национализмот како фундамент.
Десничарските партии во Македонија гордоста на нацијата, опстанокот на нацијата (во форма на национална митологија), супериорноста на нацијата врз другите нации, враќање на суверенитетот кај граѓаните и ослободување на државата од ропстовото главно на етничкото малцинство кое на некој начин ја презело власта и не ја дава, дотолку повеќе што управува со сите институции, промовира корупција, се однесува насилнички и ги портретира Албанците како главниот суверен во државава.
„Македонија повторно горда го враќа достоинството на нацијата?“
За да биде потрагично, не само десницата, за чии амбиции сме запознаени многу одамна, и оние полиитички партии кои доаѓаат и од центарот, и од поумерените делови на левицата, па дури и онаа која се декларира како Левица, се поклопуваат во однос на овие прашања со останатите десничарски партии. „Враќањето на достоинството на нацијата“ – „Македонија повторно Горда“ се двата краја на една иста ортома.
„Надминување на национализмот со интонирање на „Ода на радоста“?“
Либералната испостава, од друга страна, игра на картата на лудилото, перформирајќи надминување на националистичките позиции со цел „интеграција во европското семејство“… бла бла бла. Оттука, партиите на власт, иако во различни коалиции, перформансот го сфатиле доста сериозно. Од спотовите на кандидатот за претседател на т.н. социјалдемократи, се до интонирањето на „Ода на радоста“ и коалициите со партиите од различни етнички заедници (Турци и Роми) главно против „влијанието на Русија на Балканот и во државава“, демек нема национализам.
„Прикриена афирмација на национализмот преку создавање услови за негов раст“
Еден од проблемите со национализмот, не е дека истиот го афирмирате директно, па дури и индиректно, туку дека создавате услови за негово растење, низ контагиозни форми на економско и политичко оплодување. Накрај, несправувањето со национализмот, покрај институционално-политичките можности, ја задава истата одговорност како таа на афирмацијата.
Оваа општествена динамика, се уште не се пронајде политичка партија и/или движење која ќе може да ја деклинира со јасна и антинационалистичка платформа. Тука не влегуваат краткорочни project-based иницијативи и либерални испостави кои критиката на национализмот ја гледаат целосно низ призмата на Културните војни, а нивните анализи се крајно дискурзивни и во пракса импотентни за каква било промена.
Мариглен Демири
Редакцијата на „Гласни идеи“ не нужно се согласува со ставовите изразени во колумната.
Мариглен Демири е роден во Битола и работи како наставник по филозофија во Државното средно уметничко училиште „Лазар Личеноски“ во Скопје и како истражувач во Центарот за европски стратегии „Евротинк“ во Скопје. Бил основач и членувал во неколку организации („Ленка“ и „Солидарност“) и протестни иницијативи („АМАН“, „Студентски пленум“ и „Протестирам“) во минатото, а од 2018 година е еден од уредниците на порталот „Гласник“. Посебно е заинтересиран за филозофијата, историјата и естетиката како подрачја во кои се одвиваат значајни политички односи.
Nëse vetëm 8 vite më parë, ballafaqimi me nacionalizmin në shoqërinë tonë ishte një nga imperativët kryesorë në drejtim të emancipimit të shoqërisë (pavarësisht se nga vinin iniciativat për të njëjtin dhe pavarësisht nga fusha në të cilën synonin të zbatoheshin) Sot, nacionalizmi në Maqedoni është në një formë më intensive edhe se ajo periudhë.
Domethënë, periudha kur të gjithë ne, me indinjatë, hodhëm poshtë edhe elementët më të parëndësishëm të një ideje, iniciative, fantazie dhe/ose realiteti nacionalist.
Ajo që më shtyn të shkruaj këtë deklaratë hyrëse është fakti se, nëse dikush, një ndjekës i zhvillimeve politike, dinamikave dhe “ndryshimeve” në shoqërinë tonë, i ka parë ato vetëm sipërfaqësisht përmes thjerrëzave të manifestimit të tyre (lajmet, shtypi partiak, fushata zgjedhore, billborde, debate, podkaste, etj.), do të ketë rritje të angazhimit me kombin. Pra, nacionalizmi si një fenomen që instalohet në mënyrë latente përmes formave të reja të komunikimit politik, ruan një lloj vazhdimësie në ndërtimin e vetëdijes politike.
“Nacionalizmi është i pazëvendësueshëm në çdo situatë krize në të cilën futet shoqëria”
Si definicion nominal të nacionalizmit do të propozoj atë, jo aq të parëndësishëm, por ndoshta atë të shkurtër në formë, për të argumentuar atë që pohoj më sipër.
“Nacionalizmi është këmbëngulja dhe afirmimi i kombit dhe i temave kombëtare, edhe kur nuk ka asnjë arsye të justifikuar për të”
Bazuar në themelin e supozuar të shtysave nacionaliste, më vonë ndërtohen të gjithë elementët, të cilët për disa botëkuptime dhe lëvizje politike përfaqësojnë një strukturë konsistente, e për të tjerët është vetëm një fillim i supozuar, i cili trondit statikën e mëvonshme, kur vendosin të shtojnë disa ekstra kat të atij pallati – sigurisht me përmbajtje të re cilësore nga ajo nacionaliste
Analizat e mia të nacionalizmit ishin shumë shpesh teorike, duke kundërshtuar tezat kryesore të teoricienëve dhe filozofëve të caktuar, studiues të teorive nacionaliste apo afirmues të tyre. Këtë tekst do ta drejtoj kah ajo se si duken predispozitat nacionaliste në jetën politike në Maqedoni në vitet e fundit, ku kulmi mund të shihet përmes simboleve politike ditore, imazheve, kodeve, sistemeve të referencës dhe infrastrukturës së pacipë me një performancë të obsesionit të shoqërisë me to.
Për podkastet të djathtë
Në vitin 2022, si pjesë e një projekti kërkimor, me gjithë dëshirën time të çeliktë për të ecur nëpër kanalizimet e patetikës politike dhe psiko-dramës së promotorëve të këtyre “ideve”, dëgjova dhe analizova pothuajse të gjitha episodet e publikuara të podkasteve të ekstremit të djathtë. (shumë djathtas). Ndërsa në secilin rast analiza kishte një kuadër metodologjik diskursiv, në çdo rast fokusi im ishte në ato pika të “skelës së tyre logjike” të cilat nuk mund të kontekstualizohen lehtësisht nga degët liberale, nga njëra anë, dhe që përbëjnë indin lidhës të krahut të ideologjisë e të djathtës. Si objekt analize është marrë edhe një forum i mirë vizituar, ku dominon qasja e djathtë, pra përdoruesit, kategoritë dhe temat, trajtimi i temave është kryesisht i djathtë, pra në thelb është nacionaliste.
Supozimi im bazë për ndërtimin e nocionit të së djathtës asnjëherë nuk ka qenë ai gjuhësor-kulturor, përkundrazi, çelësi është modeli ekonomik nga i cili lindin “iniciativa” të tilla.
“Për fat të mirë, e djathta ekstreme është politikisht e pafuqishme dhe formati në të cilin ajo vepron është jashtëzakonisht liberal”
Një nga konkluzionet pozitive është se të djathtët ekstremë (dhe këta në mes) janë politikisht të pafuqishëm, dhe se formati në të cilin veprojnë është jashtëzakonisht liberal (debat me arrogancë ku ata bëjnë thirrje për epërsi morale e herë-herë edhe intelektuale, duke pohuar të gjitha këto me një gamë të gjerë ofendimesh, kryesisht personale).
Ajo që është shqetësuese në përgjithësi është se pozicionet e tyre nuk janë vetëm pozicione të një bande, të vogël djathtistësh, dhe nacionalistësh të frustruar dhe të vetmuar, por që shoqëria në përgjithësi mbart një humor të tillë dhe këta “gjoja” përpiqen t’i japin udhëzime nëpërmjet podkasteve (më duhet ta pranoj) jo shumë të shikuara.
Kur në vitin 2022, botova një artikull në lidhje me podkastet e analizuara, më theksohej pse nuk i kisha analizuar podkastet e djathta shqiptare. Ja pra edhe në 2024, unë jam ende duke i kërkuar ato, por për fat të keq të tillë nuk ekzistojnë. Ajo që mund të shihet si një formë ekstreme-radikale e manifestimit të podkastit, janë disa podkaste me tematikë fetare, ku spiritusi nacionalist dhe i cilit do lloji politik është në një dozë jashtëzakonisht minimale. Por kjo nuk do të thotë se shqiptarët nuk kanë nacionalizëm, dhe se ai nuk shfaqet. Ai pra nuk manifestohet në formën në të cilën idetë e promotorëve të së djathtës mund të arrihen aq mirë, se sa me podcast-maninë.
Për sovranitetin
Cilat janë qëndrimet e të djathtëve në Maqedoni? Në përgjithësi, konceptet e tyre politike lëvizin në përputhje me atë që vërejmë përditë në fushatën parazgjedhore.
Sovraniteti – seria e marrëveshjeve të nënshkruara nga shteti maqedonas dhe në raport me shtetet tjera fqinje (Greqia dhe Bullgaria), si dhe Marrëveshja Kornizë e Ohrit, konsiderohen si procesion i humbjes së të ashtuquajturit. sovraniteti qytetar, ide që rrjedhin vërtet nga Revolucioni Francez ose ndonjë revolucion tjetër civil.
Është fryma e demokracisë e shprehur përmes sovranitetit civil, realizimi i të cilit ndodh, jo vetëm nëpërmjet termave abstrakte “populli”, por përmes infrastrukturës institucionale-politike, e cila në kontekste dhe rrethana të caktuara ka shtresa të ndryshme të manifestimit. Bile edhe në drejtimin e qasjes liberal-demokratike, e cila në shumë këndvështrime është e ngushtë për sa i përket përkufizimit të demokracisë, ndërsa është mjaft agresive në monopolizimin e këtij përkufizimi dhe vendosjen e së vërtetës, që demokracia të burojë nga ai kamp, ende supozimi që ata referojnë. për sa i përket sovranitetit si pushtet i popullit, është antipodal ndaj atij të të djathtëve.
Nocioni i djathtë i demokracisë dhe sovranitetit ka një kalim logjik me mangësi, ajo pra është ajo që e hierarkizon njërin mbi tjetrin, disa më të rëndësishëm, ndërsa të tjerë më pak, disa pushtet, ndërsa të tjerë “skllevër”.
Në atë drejtim shfaqet edhe slogani nacionalist i kësaj trajektoreje i lëvizjeve. Po parafrazoj: “Sovraniteti ka humbur, maqedonasit ishin sovran, nuk janë më, arsyeja është se vullneti i tyre nuk është dëgjuar (WTF), për llogari të kësaj, të tjerët e rrënuan shtetin sovran maqedonas” kush janë të tjerët që e kanë bërë këtë të keqe? Amerikanët, ndonëse për disa nga të djathtët, amerikanët janë aleat potencial, armiq të përjetshëm të kombeve fqinje, dhe sigurisht, më në fund, shqiptarët, si armik i brendshëm që e tërheq maqedonasin drejt rrënimit. Në fakt, e djathta është nacionaliste, teorikisht mund të gjesh koncepte si nativizmi, d.m.th., në fakt nativiste, si dhe në forma të caktuara manifestuese, ekonomikisht kapitaliste sipas shembullit të AFD-së në Gjermani, lëvizjes amerikane të ahengjeve të çajit, dhe të gjitha të ngjashme me to.
Sovraniteti, kombëtar dhe nën kombëtar konsiderohet ajo pjesë e kombit ku historia dhe përkatësia etnike, me të gjitha mutacionet gjenetike formojnë nocionin e të qenit maqedonas ose shqiptar, ose kush të duash (që të mos më hidhërohen përsëri) – nuk është më.
Për llogari të asaj, shteti tani është në duar të disa të ashtuquajturve “pakicë”, edhe pse termat demokratike, kur flitet për sovranitetin, nuk e definojnë atë si “ Filan falan qytetari, njeri që i përket atij kombi”, por si qytetar, pa dallim të përkatësisë etnike.
“Demokracia është e kundërta e nacionalizmit”
Në fakt, këtu parashtrohet pyetja, nëse kombi dhe sovraniteti mund të konsiderohen ekuivalente në të njëjtin kontekst – ndërsa nën komb nuk duhet të supozohet panorama shoqërore e organizuar ekonomikisht, por pjesa e njerëzve që janë “të fiksuar” në tezat për origjinën e kombit, mitologjia e tij, epokat e lavdishme heroike (si te Hesiodi te Veprat dhe Ditët), e shenjta dhe profaneja, simbolet dhe përjetësia e tyre, etj.? Një nga mendimtarët më të rëndësishëm të Praxis, Milan Kangrga, në veprën e tij Nacionalizëm ose Demokraci, e cila, çuditërisht, në Kroaci ende ka statusin e një vepre të censuruar, beson se në momentin kur demokracia (sovraniteti) përzihet me kombin (mitomaninë – në aspektin politik, historik dhe filozofik) demokracia po gërryhet. Në fakt, ka kontradiktë në terma, kur dikush përmend demokracinë dhe kombin (në formën e veçorive që përmenda në fjalinë e mëparshme). Demokracia është e kundërta e nacionalizmit, aq më tepër nëse nacionalizmi i paraprin si ide dhe qasje, në drejtim të zbatimit të politikave. Në atë drejtim, përfaqësuesit e një koncepti jodemokratik të sovranitetit, një koncept që buron nga lëvizjet demokratike në Evropë dhe në botë, kërkojnë sovranitet, i cili, apriori do t’i shfuqizonte ato.
Për zgjedhjet
Tani dëshiroj t’i kthehem zgjedhjeve që do të mbahen në Maqedoni në periudhën e ardhshme.
Teza që parashtrova më sipër tregon për rritjen e disponimit në shoqëri në drejtim të pikëpamjeve dhe nismave politike të djathta. Ajo që është e përbashkët për të gjitha nismat e djathta, nuk janë partitë, as koncepti se si e imagjinojnë të djathtën, por kryesisht është nacionalizmin si fondament.
Partitë e djathta në Maqedoni krenaria e kombit, mbijetesa e kombit (në formën e mitologjisë kombëtare), epërsia e kombit ndaj kombeve të tjera, kthimi i sovranitetit te qytetarët dhe çlirimi i shtetit nga sundimi tiranik i pakicës etnike, që në njëfarë mënyre mori pushtetin dhe nuk e jep, aq më tepër sepse menaxhon me të gjitha institucionet, promovon korrupsionin, sillet dhunshëm dhe i portretizon shqiptarët si sovranin kryesor në këtë shtet.
“Maqedonia përsëri krenare e kthen dinjitetin e kombit?”
Për të qenë më tragjike, jo vetëm e djathta, ambiciet e së cilës i njohim prej kohësh, por edhe ato parti politike që vijnë nga qendra, dhe nga pjesët më të moderuara të së majtës, madje edhe ajo që deklarohet si e majtë, në këto çështje, përputhen me partitë e tjera të djathta. “Kthimi i dinjitetit të kombit” – “Maqedonia përsëri krenare” janë dy skajet e të njëjtit litar.
“Të kapërcejmë nacionalizmin duke intonuar “Odën e Gëzimit”?”
Ndërsa nga ana tjetër, establishmenti liberal, luan në kartën e çmendurisë, duke performuar tejkalim të pozicioneve nacionaliste, me qëllim për t’u “integruar në familjen evropiane”… bla bla bla. Prandaj, partitë në pushtet, edhe pse në koalicione të ndryshme, e morën mjaft seriozisht ecurinë. Nga videot e kandidatit për president të të ashtuquajturve socialdemokratët, deri te intonimi i “Oda e Gëzimit” dhe koalicionet me parti të komuniteteve të ndryshme etnike (turq dhe romë) kryesisht kundër “ndikimit të Rusisë në Ballkan dhe në shtet”, demek nuk ka nacionalizëm.
“Afirmimi i fshehur i nacionalizmit duke krijuar kushte për rritjen e tij”
Një nga problemet me nacionalizmin, nuk është ajo se e afirmoni drejtpërdrejt, bile edhe indirekt, por ajo se krijon kushtet për rritjen e tij, nëpërmjet formave ngjitëse të fekondimit ekonomik dhe politik. Së fundi, mosmarrja me çështjen e nacionalizmin, përkrah mundësive institucionale-politike, jep të njëjtën përgjegjësi si ajo e afirmimit.
Kjo dinamikë shoqërore, ende nuk është gjetur një parti politike dhe/ose lëvizje që do të mund ta rrëzojë atë, me një platformë të qartë dhe antinacionaliste. Këtu nuk përfshihen iniciativat afatshkurtra të bazuara në projekte, dhe degët liberale që kritikën ndaj nacionalizmit e shohin tërësisht përmes prizmit të Luftërave Kulturore, ndërsa analizat e tyre janë jashtëzakonisht diskursive, dhe në praktikë, impotente për çdo ndryshim.
Mariglen Demiri
Redaktorët e Ide të Zëshme nuk pajtohen domosdoshmërisht me pikëpamjet e shprehura në kollumnë.
Портрет на Мариглен Демири, Васко Џамбаски, 2014 г.
Mariglen Demiri ka lindur në Manastir dhe punon si mësimdhënës i filozofisë në Shkollën e Mesme Artistike Shtetërore “Lazar Liçenoski” në Shkup dhe si studiues në Qendrën për Strategji Evropiane “Eurotink” në Shkup. Në të kaluarën ka qenë themelues dhe anëtar i disa organizatave (“Lenka” dhe “Solidariteti”) dhe nismave protestuese (“AMAN”, “Plenumi Studentor” dhe “Protestiram”), ndërsa që nga viti 2018 është një nga redaktorët e Portali “Glasnik”. Ai është veçanërisht i interesuar për filozofinë, historinë dhe estetikën si fusha në të cilat zhvillohen marrëdhënie të rëndësishme politike.
