Intervistë me Vladimir Jançevski
Nikola Shindre: “Vladimir Jançevski është kurator, teoricien dhe studiues me përvojë në fushën e kulturës dhe artit. Është fitues i një çmimi vjetor të Shoqatës së Kritikëve të Artit AIKA në vitin 2019, anëtar i nismës artistike “Bashkëpunimi”, organizator i konferencave të artit dhe kritik i sistemit.
Këto ditë, lajmet në lidhje me bisedën e mundshme me inteligjencën artificiale mbivendosen pa analiza më të thella të cilësisë së atij dialogu. Lajme të tjera që vijnë kanë të bëjnë me gjetjen e objekteve të paidentifikuara fluturuese në Kanada, Rumani, SHBA. Prej kohësh është paraqitur si një mundësi në art. Le të fillojmë me raportin realitet-mundësi, si duhet arti ta mendojë dhe ta përfaqësojë atë marrëdhënie?”.
Vladimir Jançevski: “Ndoshta një nga mënyrat për të verifikuar shkallën e besueshmërisë është të kërkohet përgjigje për pyetjen nga ChatGPT, dhe një foto portret të ri të bashkëbiseduesit nga Midjourney ose DALL-E dhe të krahasohen. Ballafaqimi i përditshëm me artin bashkëkohor dhe analiza e vazhdueshme krahasuese e tij me artin e së kaluarës, hap pyetje të shumta për rolin e tij, për funksionin e tij në tablonë më të gjerë shoqërore. Prezantimi juaj më shtyn që të kthehem shpejt në shumë projekte të realizuara, por edhe të parealizuara, për marrëdhëniet e ndryshme që u krijuan, për entuziazmin dhe procesin mësimor, si dhe krijimin e komunitetit, me bashkëpunëtorët e menjëhershëm, por edhe me të gjithë autorët e të cilëve. punët ju interesojnë. Nga ditët e shkollës së mesme, deri te aksionet me kolegët e studimit, të gjitha diskutimet e nxehta dhe autorët e sapo zbuluar, momente emocionuese dhe të gëzueshme të rritjes. Dhe menjëherë mendoj se ky është një proces që është i ndryshëm nga mënyra se si trajnohet, rikarikohet dhe perfeksionohet inteligjenca artificiale. Arti ka një traditë të gjatë të pozicionimit të kryqëzimit të reales dhe të mundshmes, ndërsa praktika kuratoriale është një lloj përpjekje e vazhdueshme për të rishqyrtuar ato marrëdhënie, nëpërmjet zhvillimit të kujdesit dhe ndjeshmërisë (jo) reciproke, që janë në bazën e konstituimit të komuniteteve. Sigurisht, përvoja është e rëndësishme sepse idetë kontestohen dhe përmirësohen vetëm përmes bashkëpunimeve të ndryshme të reja dhe mundësive për të mësuar. Ato debate rreth inteligjencës artificiale dhe ndryshimet që ajo paralajmëron në komunitetet profesionale nuk janë të reja, por tani po aktualizohen për shkak të mundësisë së përdorimit dhe aplikimit masiv të tyre. Por mund të thuhet se ajo që ne e quajmë inteligjencë artificiale nuk mund të deprogramohet ende. Me të vërtetë tregon rezultate magjepsëse, ndoshta më shumë në fushën e rikombinimeve gjuhësore sesa në fushën vizuale. Por lind pyetja, cila është këtu vlera e re, si përcaktohet përparimi, çfarë është ajo që është e përsosur? Ndoshta, do të bëhet gradualisht një përparim, por ndoshta paralelisht do të duhet vazhdimisht të rishqyrtohet, se çfarë me atë, për çfarë na shërben ajo – apo çfarë do të thotë arritja e autonomisë të plotë (të tyre apo tonë?).“
N. Sh. Në opusin tuaj kulturor të deritanishëm, shumë herë jeni drejtuar në kritikë ndaj ekzistueses. Nëse qëllimi i artit është të rishqyrtojë, atëherë arti i angazhuar e arrin atë. Nëse qëllimi është që të ndodhin ndryshime, atëherë artisti duhet të pyetet se çfarë lloji. Si të interpretohet qëllimi i artit midis këtyre dy kufijve?
V. J. Nuk ekziston asnjë formulë me të cilën arti mund të funksionojë. Ka shumë faktorë që përcaktojnë nëse praktika artistike e dikujt do të krijojë ndikim në një moment caktuar ose shumë më vonë, do të frymëzojë disa person të përkushtuar ose masat e gjera. Sigurisht, është shumë e rëndësishme të mbrohet hapësira në të cilën kritika është e mundur, por prej kohësh është e qartë se kritika është jofunksionale nëse nuk ke dy gjëra themelore, një platformë apo medium i cili do të e përcjellë opservimin tënd kritik dhe një recipient me ndërgjegjësim të zhvilluar kritik i cili është në gjendje ta kuptojë atë. Historikisht, edhe propaganda më e guximshme dhe më krijuese antihegjemoniste vizuale e së majtës radikale, nga artistë si John Heartfield, nuk arriti të e parandalonte ngritjen e nazizmit. Edhe aktivistët më të përkushtuar sot luftojnë shumë për të realizuar kërkesat më elementare, dhe për të zbatuar politika për të mbrojtur jetën në planet. Prandaj, gjithçka varet nga hapësira e përbashkët, dhe nëse ka një platformë efektive që do të lejojë që ai komunikim të ketë kuptim dhe të krijojë vlerë. Po bëhet gjithnjë e më e qartë se roli i artit, i cili në kuptimin më themelor është një aftësi e artikulimit multimedial, në vend të kritikës, duhet të gjejë mënyra për të nxitur pjesëmarrjen, duke zhvilluar modele për organizim, për mobilizimin e njerëzve në drejtim të realizimit bazë. të drejta për një jetë dinjitoze për të gjithë – të krijohen komunitete që nuk do të presin përmendjen, por do të veprojnë.
N. Sh. Sundimtari nga Lesbos dhe kurimi kanë një synim të përbashkët – të sigurojnë barazinë e të pabarabartëve, ndërsa e dyta për të u mundësuar artistëve margjinalë dhe atyre në zhvillim të prezantohen para publikut të galerisë. Si i përballoni ato sfida të agorës të ngushtë në Shkup?
V. J. Puna kuratoriale, në kuptimin më të përgjithshëm, ndërthur njohuri dhe aftësi nga disa profesione të ndërlidhura dhe të ndërvarura, dhe në një masë të caktuar, pjesërisht, depërton edhe në fushën artistike, pasi i referohet paraqitjes dhe kontrollit të receptimit të veprave artistike, të artefakteve në një ekspozitë, ose i ndonjë akti a veprimi performues. Dhe përmes praktikës kuratoriale, përcaktohet pozicioni ideologjik i një kuratori specifik dhe pozicionimi rreth çështjeve kyçe që lidhen me dijen, marrëdhëniet e punës dhe të pushtetit. Por çdo projekt është i ndryshëm me kufizime të ndryshme, dhe në masë të ndryshme ju jep mundësinë të shpreheni dhe të projektoni atë në të cilën besoni, të përvetësoni njohuri të reja dhe sigurisht që pranimi i asaj që prezantohet varet nga aftësia për t’u marrë me duke pasur parasysh rrethanat, por sigurisht edhe nga publiku. Në çdo projekt ka një interes të ndryshëm personal dhe një nivel të ndryshëm entuziazmi, dhe kjo varet më së shumti nga tema, mënyra e punës dhe, natyrisht, nga bashkëpunëtorët dhe ekipi që merr pjesë në zbatim. Ka gjëra që ju i nisni në mënyrë të pavarur, përcaktoni ritmin e punës dhe kontributin personal, por në fund gjithsesi i bëni për të tjerët. Mund të them se puna me miqtë e mi në kuadër të nismës artistike “Bashkëpunimi” në periudhën 2012-2015 ishte një nga përvojat më të vlefshme të pyetjes intensive kolektive të realitetit problematik, përmes formave të ndryshme që sfidojnë hierarkitë, rëndësinë e veprimit të përbashkët. dhe mbrojtja e idesë së hapësirës publike.
N. Sh. Arrijmë te inteligjenca artificiale, proces problemesh shoqërore që sapo kanë filluar. Plagjiatura do të zbulohet, por si do të ndikojë kjo në procesin krijues, i cili pashmangshëm do të përballet me sfidën e “drejtimit” drejt zgjidhjeve të caktuara, pavarësisht se cila është baza e tyre. Po për këtë?
V. J. Natyrisht, risitë më të mëdha teknologjike, inovacionet, shkaktojnë një farë përçarje të marrëdhënieve ekzistuese. Duhet të shikojmë më hollësisht se cilat marrëdhënie dhe në çfarë mënyre po ndryshojnë, në dobi të kujt, dhe në dëm të kujt, pra, duhet t’i shikojmë palët e interesuara në debat nga disa aspekte.
Ndoshta është e nevojshme të gjendet një mënyrë për të çrrënjosur nevojën për plagjiaturë, pra kuptimin e fitimit formal të titujve dhe statusit, në mënyrë që të shmanget barra e krijimit të sistemeve të reja të kontrollit dhe zbulimit, që do të nënkuptonte përjetësimin e panevojshëm të problemit, dhe jo zgjidhja e tij. Se cilat do të jenë pasojat e inteligjencës artificiale në sferën akademike, do ta shohim, por sigurisht tashmë e kemi problem faktin që dikush që pretendon të jetë autor në një fushë të caktuar apo njohës, është i gatshëm të heqë dorë nga bukuria e procesit të gjurmimit. Pse? Për t’i vërtetuar dikujt se janë interesantë, të mençur!?
Një nga gjërat e rëndësishme për të cilat duhet menduar është se si mund të (keq)përdoret vepra e mëparshme artistike dhe nga kush. Me zhvillimin e gjeneratorëve të ndryshëm të materialit pamor, reagojnë artistë të cilët njohin veprat e tyre në fotografitë e gjeneruara. Kjo tregon se algoritmet lëvizin brenda hapësirës së zbuluar deri tani dhe se ata kërkojnë hapësira të ngushta për të gjeneruar versione të reja të të njëjtës ose shumë të ngjashme. Nuk kam hasur (deri tani) një rezultat që të jetë befasues dhe jashtë kornizave të të njohurës.
Ne jemi dëshmitarë të gati dy dekadave, të shfrytëzimit të pazbuluar përmes rrjeteve sociale, në mënyrë të ngjashme përmes një forme argëtimi dhe loje, shumë njerëz aktualisht po kontribuojnë në rritjen eksponenciale të bazave të të dhënave, dhe gamën totale të informatikës. Dhe kjo nuk do të ishte aspak problem nëse kompanitë nuk do të përvetësonin të gjithë punën dhe njohuritë për vete dhe nuk do ta kthenin në fitim personal, i cili grumbullohet mes disa pronarëve.
N. Sh. Dialogu që është zhvilluar deri më tani është zhvilluar ekskluzivisht mes njerëzve. Tani filloi dialogu mes njeriut dhe diçkaje tjetër. Pavarësisht se për momentin inteligjenca artificiale nuk ka vetëdije, arti tashmë ka treguar se një ditë mund të ndodhë. Por cilat janë pikëpamjet tuaja për të ardhmen e përfaqësimit artistik të këtij realiteti të mundshëm?
V. J. Për sa i përket dialogut, komunikimit dhe mirëkuptimit, vërtet mund të bëjmë pyetje të shumta për shkallën e suksesit të tyre, pra nëse ka kuptim. Hapja e një hapësire të re komunikimi duhet shfrytëzuar në mënyrën më të mirë të mundshme, për të arritur qëllimin e përmbushjes së një prej parametrave për përmirësimin e kushteve të jetesës.
Vërtetë, ka shumë projeksione të ndryshme në media të ndryshme të artit se si do të ishte ai komunikim, dhe çfarë sfidash do të paraqiste. Është gjithashtu interesant fakti që makinat tanimë komunikojnë me njëra-tjetrën për një kohë të gjatë, për të arritur disa detyra dhe qëllime të paracaktuara. Disa artistë si Harun Faroki kanë qenë të interesuar për këto marrëdhënie dhe vizualizimi i tyre për një kohë të gjatë, dhe së fundmi mund të shohim disa nga analizat më interesante në veprat dhe tekstet teorike të Hito Steuerl dhe Trevor Paglen, për shembull, por sigurisht edhe shumë të tjerë.
Ndoshta edhe në një të ardhme, kur diçka nga kjo që ofrohet tani do të realizohet, artistët dhe të gjithë njerëzit krijues, duke analizuar të tashmen e tyre, do të përpiqen të shikojnë përtej horizontit. Por, diçka për të cilën duhet të jemi shumë të kujdesshëm, është që të mos ngecim në të tashmen e përjetshme të vetëdijes posthistorike, duke u rrotulluar e rrotull, një gjendje në të cilën asnjë ndryshim nuk do të jetë as i mundur.
kjo N. Sh. Ka dy ekstreme, njëra është të kesh vazhdimisht një qëndrim (për diçka), dhe tjetra është të mos kesh fare qëndrim. E para i atribuohet artit të angazhuar, e dyta inteligjencës artificiale. Sipas jush, si do të sintetizohet kjo përvojë?
V. J. Në kryqëzimin ndërmjet këtyre dy pozicioneve, qëndron çështja e subjektit dhe vullnetit autonom. Fatkeqësisht, disa njerëz nuk janë të pamundësuar të e shprehin vullnetin autonom, ndërsa të tjerë munden, por refuzojnë ta bëjnë këtë. Disa mund të imagjinojnë një botë të re, më të mirë se kjo, jo vetëm për veten e tyre, por edhe për shumicën dërrmuese. Të tjerët nuk kanë nevojë për ndryshim, sepse pozicioni i tyre i privilegjuar u lejon atyre rehati dhe siguri në botën ekzistuese, siç është – për ta, çdo ndryshim nënkupton mundësinë e humbjes së komoditeteve të trashëguara. Arti është një fushë shumë delikate, edhe megjithatë ende është një fushë e jashtëzakonshme dhe specifike e krijimit njerëzor. Ka përpjekje të panumërta për ta përcaktuar atë, por për shkak të ndryshimit të kontekstit është pothuajse e pamundur të bëhet një gjë e tillë. Ai është, mund të jetë ose duhet të jetë një lakmus i gjendjeve dhe fushë për eksperimentim, rikombinim dhe vënie në dyshim opsionet dhe zgjerimi i fushës së mundësive (e mundshme), por edhe diçka që është thellësisht e rrënjosur, dhe e varur nga teknologjitë dhe parametrat ekzistues me të cilat operojnë, si dhe kufizimet që ato vendosin. Por, disi mendoj se pikërisht një hapësirë e pacaktuar e ekcesit, e të papriturës, e përcakton veçantinë, tërheqjen dhe fuqinë e artit, jo të asaj që është e standardizuar, por një anomali, apo një paradoks.
N. Sh. Nëse pranojmë hipotezën se arti është një kritikë e asaj që është, atëherë si ta fusim argumentin ideologjik në diskursin e artit (kulturës)?
V. J. Arti i vjetër, apo krijimet artistike para epokës së konceptit modern të artit, me sa dimë, ishin kryesisht në shërbim të pushtetit, një dokument për, dhe në drejtim të ruajtjes dhe forcimit të hierarkive, për të frikësuar dhe penguar çdo përpjekje për të ndryshuar rendin ekzistues, pikërisht përmes veprave të arkitekturës, pikturës dhe skulpturës dhe përsosjes teknike të tyre.
Në epokën moderne, kjo po ndryshon, paralelisht me shembjen e rendit të vjetër, futen parametra dhe kritere të tjera, për të përcaktuar se çfarë është art dhe çfarë jo. Përsosja teknike dhe bukuria nuk janë më fokusi kryesor, por eksplorohen kategori dhe qasje të tjera estetike, dhe kështu zgjerimi i fushës bëhet shumë më dinamik dhe i paparashikueshëm. Dhe në të njëjtën kohë, një pjesë e madhe e “rezultatit” artistik është në fakt vetë procesi i jetës, dhe një reflektim i vazhdueshëm mbi të mbijetuarën, mbi atë që ndryshon në rrjedhë, me çdo kontakt, mendim, ndërveprim me njerëzit dhe sendet e tjera. Kjo ndoshta do të jetë sfida më e madhe për inteligjencën artificiale, jo vetëm kalimi nga një pikë në tjetrën për kohë rekord, por duke përfshirë atë faktor të rastësisë dhe kontigjentit. Në art, trajnimi dhe qasja e skematizuar nuk luajnë më një rol të tillë. Prandaj, ideja e një përsosmërie të supozuar përsa i përket performancës teknike, do të dukej vërtet jo mbresëlënëse, e mërzitshme, e vdekur – dhe sigurisht do të hynte në përkufizimin e kitsch-it, si një kopje e keqe, një imitim. Por si mjet me të cilin njeriu do të eksplorojë fusha të reja, do të e drejtojë dhe përmirësojë, mbetet të shohim se çfarë do të ndodhë.
Arti bashkëkohor është ende kryesisht në paradigmën moderne, ose më saktë në avangardën historike, por me një theks të veçantë në problemet kryesore ekzistenciale. Shpikjet dhe mundësitë e reja teknologjike, veçanërisht zhvillimi i inteligjencës artificiale, do të fshijnë shumë kufij dhe dallime në lidhje me inteligjencën dhe aftësitë si diçka që është private. Arritja e barazisë për sa i përket disponueshmërisë së njohurive nuk është problem, por është shumë e rëndësishme se në cilin drejtim do të zhvillohet, nëse do të kontribuojë në një rishpërndarje më të barabartë të mallrave dhe burimeve, apo do të jetë një rrugë e shpejtë për një distopi teknologjikisht të determinuar dhe të sofistikuar.
Më poshtë mund të shihni disa nga ekspozitat e kuruara nga Vladimir Jançevski.
Leximi: E. M
Përktheu: E. M.
