Интервју со Јован Гаковски
Јован Гаковски е интрадисциплинарен уметник, кој својата уметност ја прикажува преку графички израз во сито печат, перформанс и кореографија. Дипломирал во 2022 на Факултетот за ликовни уметности во Скопје при УКИМ, на Катедрата по графика, под менторство на професорот Мирко Вујисиќ. Активно делува на субверзивната поп култура преку перформанси и работилници. Досега има учествувано на групни изложби како и соработка со локални и интернационални уметници и кореографи. Во 2022 се приклучува на екипата на „Партизанска штампа“ и колективот „Ветерница“. Преку неговото ликовно и перформативно изразување, Гаковски ги надминува општествените конструкти, целејќи кон напуштање на објективноста.
Никола Шиндре: „Јован Гаковски е млад дипломиран уметник. Моментално работи заедно со „Партизан принт“, а на јавноста ѝ е познат и по неговите уметнички настапи во склоп на повеќе културни фестивали за ангажирана уметност, диско култура…
Јован, Вие на некој начин постојано сте присутни во јавноста во Скопје, некогаш како изведувач, некогаш како уметник, некогаш како дизајнер на применета уметност. Како е постојано да се работи за јавноста, односно секој производ постојано да биде оценуван?“
Јован Гаковски: „Многумина би се согласиле со предизвикувачкиот став кон работата за јавноста и постојаната изложеност на рангирање на квалитетите. Напротив, работата за јавноста тежнее кон сигурност во самите себе, следејќи ја идеологијата за презентација на сопствениот квалитет наспроти квантитет.
На јавната презентација гледам како начин на живот. Ова гледиште укажува на свесен пристап кон окружувањето, афектирајќи ги различните форми на искажување на личнен став.
Н. Ш. Има голем број потенцијални уметници коишто исто како и Вас од студентските денови се обидуваат да се изборат за својата публика. Што е тоа што Ви недостасувало како студент по уметност, а мислите дека би било добро идните генерации да го ползуваат?
Ј. Г. Факултетот за ликовни уметности во Скопје, нуди многу можности за личен развој на пристап кон уметноста. Но, тоа не е доволно за студентите по уметност да стекнат доволно вештини за развој на уметничката кариера. Тоа што навистина недостасува е насочување на студентите во административниот процес кон финална реализација на јавното претставување пред публика, односно целосниот процес на документација на проект.
Но, покрај овој недостаток на обучување, студентите најчесто се оставени да учат од видео туторијали или преку консултации со колегите студенти. Ова се должи на невложеноста од страна на професорите во пренесување на знаењата за уметноста и техниките за постигнување резултати при реализација на едно уметничко дело. Како резултат на невложеноста, студентите на овој факултет најчесто се соочуваат со намален интерес кон уметноста и создавање дела кои се во релација со факултетот.
Порај ова, студентите по графика исто така не се стекнуваат со знаења, кои се нужни и предвидени во програмата, од областа на графичките техники односно литографија и сито печат. Графичкиот простор наменет за изучување и работа со овие графички техники е пренаменет во простор за складирање на материјали. Со неизучувањето на овие техники студентите се соочуваат со скратување на можностите кои ги нудат овие техники, и најчесто недостатокот на знаење го стекнуваат надвор од факултетот како институција.
Н. Ш. Во сите овие разговори за уметноста не смее да се сокрие и материјалното прашање. Многу мал број уметници работат исклучиво уметност, односно можат финансиски да опстојуваат исклучиво од нивните дела. Како е постојано да се трага по некаков начин на слична работа што носи извесен приход?
Ј. Г. Капитализмот како економски систем го отфрла создавањето на чиста уметност, материјално ослободена, и притиска кон создавање дела со профитабилна цел. Денешниот уметник се стреми кон достигнување конверзија кај консумеристичката популација, која следејќи ги тековните трендови создава само визуелно прифатлив привид на уметност.
Постојаната потрага за работа од уметнички карактер која носи извесен приход, претставува секојдневна егзистенцијална криза.
Сето ова се должи на злоупотребата на политичката моќ врз културните работници, одземајќи ги можностите за развиток на културната сцена. Културата е олицетворение на една држава, но за жал политичките идеологии настојуваат кон продуцирање културни работници кои се во служба за опстанок на власта.
Н. Ш. Уметниците се занимаваат и со применета уметност, како на пример принтот, 3D-принтот, уметноста со новите материјали, нешто што овде сè уште не е сосема развиено. Како Вие гледате на тоа во однос на ова малку поразлично практикување уметност?
Ј. Г. Примената на новите технологии само ја потврдува сеопфатноста на уметноста, која само на правилниот начин на изразување нуди најразлични медиуми. Тродимензионалниот принтер им овозможува на уметниците нови погледи кон уметноста при оживување на претходно дигитално креирани дела. Исто така, овозможува создавање големи инсталации кои инаку би биле премногу скапи или тешки за создавање. Дополнително, 3D печатењето може да се користи за создавање прототипови за тестирање пред да се изврши конечниот дизајн.
Н. Ш. Уметноста исто така е многу тесно поврзана и со облеката, а особено со ставањето некаков отпечаток на облеката, со што имате искуство и Вие. Како овој начин на изразување може да влијае и врз променувањето на навиката за постојано купување облека?
Ј. Г. Графиката како ликовна дисциплина, дава неограничен број можности за оставање печат на различни медиуми. И покрај многубројноста на графичкиот печат, тој сепак е единствен и истовремено постои на повеќе различни места.
Облеката како применета уметност дава можност, преку личната визуелна презентација, на секојдневно изразување. Консумеризмот нуди избор на најновите модни трендови, кои тежнеат кон визуелно едначење на општеството. Луѓето секогаш ќе го бараат она што го поседуваат останатите за да не се почувствува економската нееднаквост во општеството.
Н. Ш. Точно е дека самото уметничко дело (и ангажираното дело, како Вашите настапи) не може целосно да се документира. Тоа треба и да се доживее. Но, каков е Вашиот став за дисконтинуитетот во архивирањето на македонските уметници во подем?
Ј. Г. Недостатокот во архивирањето на македонските уметници се должи на маргинилизирањето на уметниците во општеството, занемарувајќи ги индивидуалните уметнички квалитети. Ова укажува на државната незаинтересираност за развој и развиток на културата.
Архивацијата на сценската изведба е индивидуално искуство, за кое неопходно е реалното доживување на изведбата. Предизвикувањето чувства кај публиката ја претставува единствената реална архивација на сценската изведба. Овој архивски материјал продолжува да живее поединечно во публиката.
Развојот на употребата на технологиите за архивирање уметност, низ целиот процес од самиот почеток до финалната реализација, го принудува уметникот на лична документација на секој дел од процесот, создавајќи содржини за одржување на релевантноста.
Н. Ш. Во последно време се појавија и првите слики од вештачка интелигенција. Тоа е можеби во зачеток, но ова творештво ќе биде важен учесник во идните расправи за уметноста. Кои се Вашите ставови во врска со дигиталната уметност и вештачката интелигенција?
Ј. Г. Рапидниот развој на употребата на дигиталните технологии за создавање уметност е постојана тема на разговор кога во прашање е создавање на уметноста. Дигиталните технологии овозможуваат имитација на традиционалните ликовни изрази.
Суштината на уметноста не треба да се занемари при употреба на техничките помагала. Вештачката интелигенција претставува визуелен приказ на занемарената човековата потреба за создавање. Генерираните визуелни прикази создадени со вештачка интелигенција се во својство на производ кој е создаден следејќи веќе претходно кодирани светогледи кои не се совпаѓаат со индивидуалната перцепција на опкружувањето.
Подолу можете да погледнете дел од делата на Јован Гаковски.
Intervistë me Jovan Gakovskin
Jovan Gakovski është një artist interdisiplinor, i cili e prezanton artin e tij përmes shprehjes grafike në shtyp sitë , performancë dhe koreografi. Diplomoi në vitin 2022 në Fakultetin e Arteve të Bukura në Shkup në UKIM, në Katedrën e Grafikës, nën mentorimin e profesorit Mirko Vujisiç. Vepron në mënyrë aktive në kulturën pop subversive përmes shfaqjeve dhe punëtorive. Deri më tani ka marrë pjesë në ekspozita grupore si dhe në bashkëpunime me artistë dhe koreografë vendas dhe ndërkombëtarë. Në vitin 2022 i bashkohet ekipit të “Partizanska stampa” dhe kolektivit “Veternica”. Përmes shprehjes së tij artistike dhe performuese, Gakovski kapërcen konstruktet shoqërore, duke synuar të braktisë objektivitetin.
Nikola Shindre: “Jovan Gakovski është një artist i ri i diplomuar. Aktualisht është duke punuar së bashku me “Partizan Print”, ndërsa publikut i njohur i është edhe për performancat e tij artistike në kuadër të disa festivaleve kulturore për art të angazhuar, disko kulturë…
Jovan, në një farë mënyre je vazhdimisht i pranishëm në publikun e Shkupit, herë si interpretues, herë si artist, herë si dizajner i artit të aplikuar. Si është të punosh vazhdimisht për publikun, domethënë të vlerësosh vazhdimisht çdo produkt?”.
Jovan Gakovski: “Shumë do të pajtoheshin me qëndrimin sfidues ndaj punës për publikun dhe ekspozimin e vazhdueshëm ndaj renditjeve të cilësive. Përkundrazi, puna për publikun priret drejt vetëbesimit, duke ndjekur ideologjinë e paraqitjes së cilësisë personale ndaj sasisë.
Unë e shoh prezantimin publik si një mënyrë jetese. Ky këndvështrim tregon një qasje të vetëdijshme ndaj mjedisit, duke ndikuar në format e ndryshme të shprehjes së qëndrimit personal.
N. Sh. Ka një numër të madh artistësh potencialë, të cilët, si ju, janë përpjekur të luftojnë për audiencën e tyre që në ditët e tyre studentore. Çfarë është ajo që ju ka munguar si student i artit, a që mendoni se do të ishte mirë, që brezat e ardhshëm ta shfrytëzonin?
J. G. Fakulteti i Arteve të Bukura në Shkup ofron shumë mundësi për zhvillimin personal të qasjes ndaj artit. Por kjo nuk mjafton që studentët e artit të fitojnë aftësi të mjaftueshme për të zhvilluar një karrierë artistike. Ajo që mungon realisht është orientimi i studentëve në procesin administrativ drejt realizimit përfundimtar të prezantimit publik para një auditori, pra procesit të plotë të dokumentimit të projektit.
Por përveç kësaj mungese trajnimi, studentët më së shumti lihen të mësojnë nga video-tutoriale ose përmes konsultimit me kolegët e tyre. Kjo për shkak të mungesës së investimit nga ana e profesorëve në bartjen e njohurive rreth artit dhe teknikave për arritjen e rezultateve në realizimin e një vepre artistike. Si pasojë e mungesës së investimeve, studentët e këtij fakulteti shpesh përballen me ulje të interesit për artin dhe krijimin e veprave që lidhen me fakultetin.
Përveç kësaj, studentët e arteve grafike nuk marrin as njohuri, të cilat janë të nevojshme dhe të parashikuara në program, në fushën e teknikave grafike, gjegjësisht litografisë dhe shtypshkrimit. Hapësira grafike e destinuar për studimin dhe punën me këto teknika grafike është shndërruar në një hapësirë ruajtëse të materialeve. Duke mos mësuar këto teknika, studentët përballen me zvogëlimin e mundësive që ofrojnë këto teknika dhe në shumicën e rasteve mungesën e njohurive e fitojnë jashtë fakultetit si institucion.
N. Sh. Në të gjitha këto biseda për artin nuk duhet të fshihet çështja materiale. Një numër shumë i vogël artistësh punojnë ekskluzivisht art, gjegjësisht që mund të mbijetojnë financiarisht vetëm nga veprat e tyre. Si është të kërkosh vazhdimisht një lloj pune të ngjashme që sjell disa të ardhura?
J. G. Kapitalizmi si sistem ekonomik refuzon krijimin e artit të pastër, materialisht të lirë dhe shtyn drejt krijimit të veprave me qëllim fitimprurës. Artisti i sotëm përpiqet të arrijë një konvertim në mesin e popullatës konsumiste, e cila duke ndjekur trendet aktuale krijon vetëm një pamje vizualisht të pranueshme të artit.
Kërkimi i vazhdueshëm për një punë artistike që sjell disa të ardhura të caktuara, përfaqëson krizë të përditshme ekzistenciale.
E gjithë kjo për shkak të keqpërdorimit të pushtetit politik ndaj punonjësve të kulturës, duke i hequr mundësitë për zhvillimin e skenës kulturore. Kultura është mishërimi i një shteti, por fatkeqësisht ideologjitë politike përpiqen të prodhojnë punëtorë kulturorë që janë në shërbim të mbijetesës së qeverisë.
N. Sh. Artistët merren edhe me artin e aplikuar, si për shembull printi, 3D-printi, art me materiale të reja, diçka që këtu ende nuk është zhvilluar plotësisht. Si Ju e shihni atë, në lidhje me këtë praktikë, paksa të ndryshme të artit?
J. G. Aplikimi i teknologjive të reja vetëm sa konfirmon gjithë përfshirjen e artit, i cili vetëm në mënyrën e duhur të shprehjes ofron një shumëllojshmëri mediash. Printeri tredimensional artistëve ju mundëson këndvështrime të reja mbi artin, ndërkohë që sjell në jetë veprat e krijuara më parë në mënyrë digjitale. Ai gjithashtu lejon krijimin e instalimeve të mëdha që përndryshe do të ishin shumë të shtrenjta ose të vështira për t’u krijuar. Për më tepër, printimi 3D mund të përdoret për të krijuar prototipa për testim, përpara se të ekzekutohet dizajni përfundimtar.
N. Sh. Arti është i lidhur shumë ngushtë edhe me veshjet, e sidomos me vendosjen e një lloj stampimi në veshje, me të cilin edhe ju keni përvojë. Si mund të ndikojë kjo mënyrë e të shprehuri në ndryshimin e shprehive të blerjes së vazhdueshme të rrobave?
J. G. Grafika, si një disiplinë arti, ofron një numër të pakufizuar mundësish për të lënë gjurmë në media të ndryshme. Përkundër shumëllojshmërisë së shtypit grafik, ai është ende unik dhe ekziston njëkohësisht në disa vende të ndryshme.
Veshja si art i aplikuar ofron një mundësi, nëpërmjet prezantimit personal vizual, për shprehje të përditshme. Konsumerizmi ofron një përzgjedhje të tendencave më të fundit të modës, të cilat priren drejt barazimit vizual të shoqërisë. Njerëzit gjithmonë do të kërkojnë atë që kanë të tjerët në mënyrë që të mos ndihet pabarazia ekonomike në shoqëri.
N. Sh. Është e vërtetë që vetë vepra artistike (dhe puna e porositur, siç janë performancat tuaja) nuk mund të dokumentohen plotësisht. Ajo duhet të përjetohet. Por cili është qëndrimi juaj për diskontinuitetin e arkivimit të artistëve maqedonas në rritje?
J. G. Mungesa e arkivimit të artistëve maqedonas është për shkak të margjinalizimit të artistëve në shoqëri, duke neglizhuar cilësitë individuale artistike. Kjo tregon mungesën e interesimit të shtetit për zhvillim dhe për zhvillimin e kulturës.
Arkivimi i shfaqjes skenike është një përvojë individuale, për të cilën është e nevojshme përvoja reale e shfaqjes. Ngjallja e ndjenjave te publiku është arkivi i vetëm real i performancës skenike. Ky material arkivor vazhdon të jetojë individualisht në audiencë.
Zhvillimi i përdorimit të teknologjive të arkivimit të artit, gjatë gjithë procesit nga fillimi deri në realizimin përfundimtar, e detyron artistin të dokumentojë personalisht çdo pjesë të procesit, duke krijuar përmbajtje për të ruajtur rëndësinë.
N. Sh. Së fundmi janë shfaqur edhe pikturat e para të inteligjencës artificiale. Mund të jetë në fillimet e saj, por kjo vepër do të jetë një pjesëmarrëse e rëndësishme në diskutimet e ardhshme të artit. Cilat janë pikëpamjet tuaja për artin digjital dhe inteligjencën artificiale?
J. G. Zhvillimi i shpejtë i përdorimit të teknologjive digjitale për të krijuar art është një temë e vazhdueshme bisede kur bëhet fjalë për krijimin e artit. Teknologjitë digjitale mundësojnë imitimin e shprehjeve tradicionale artistike.
Thelbi i artit nuk duhet neglizhuar kur përdoren mjete teknike. Inteligjenca artificiale është një paraqitje vizuale e nevojës së neglizhuar të njeriut për të krijuar. Paraqitjet vizuale të gjeneruara të krijuara nga inteligjenca artificiale, janë në natyrën e një produkti që krijohet sipas botëkuptimeve tashmë të kodifikuara paraprakisht që nuk përputhen me perceptimin individual të mjedisit.
Më poshtë mund të shihni disa nga punimet e Jovan Gakovskit.
Lekturoi: E. M.
Përktheu E. M.
