Интервју со Васко Цветковски
Роден сум во Битола, 1980 година, во знакот на Јарец. Тоа е така од проста причина што Ресенци во времето на СФРЈ се раѓавме во Битола, додека пак денес се раѓаме во Охрид.
Веднаш по матурата, 1998 година, заминав во манастир, прво Бигорски, а потоа следуваа цели патешествија од 15 години, во коишто, преку Бугарија, Грција, Света Гора, Србија, во целост ја проживеав мојата непостојаност. Единствено нешто кое во тие години сум го завршил до крај е Факултетот за класични студии во Скопје, кој ми беше трета среќа (по авантурите со Теолошкиот и информатиката на ПМФ).
Класични студии запишав во 2003 г., од голема љубов и студирав со голема ревност и интерес, сакав да имам темелно образование. Сакав, литературата што ме интересираше, да можам да ја читам изворно во оригинал. Ги завршив во 2008 г. и до 2016 во ритамот: ред манастири, ред гимназии, работев како професор по латински и старогрчки во гимназиите во Ресен, Демир Хисар и Битола (и во Горната и во Долната) и живеев малку на Атос, малку повеќе близу Коринт, а најдолго во манастирот св. Петка во Цапари.
2016 одлучив да се вратам во светот и да живеам световен живот со малку поголема доза на постојаност.
Сега живеам во Ресен, засекогаш скрасен со мојата Елена (Бог да ни ги чува љубовта и убавиот муабет).
Сите овие години, од завршувањето на класичните студии до денес, колку што имам слободно време, или правам онлајн часови по грчки и латински, или работам на преводи на старогрчки и латински текстови на македонски литературен јазик, или пак ги вежбам своите претприемачки способности со тоа што се трудам на огромниот број идеи кои постојано ми навираат да им дадам соодветен облик и градиво и да ги претворам во успешна приказна.
А да, веќе 2 години работам и во администрацијата на Вита Рес ДОО Ресен, преработуваме овошја и зеленчуци и произведуваме јаболков концентрат, каши, доматно пире и замрзнато овошје и зеленчук, коишто до вас доаѓаат преку соковите на Раух, Куча Природе, Вино Жупа, Свис Лион и кечапите на Ким и Витаминка.
Никола Шиндре: „Васко Цветковски е преведувачот на „Метафисика“ и „За категориите“ на Аристотел на македонски јазик, но наместо со латинизми, со старословенски корени на зборовите, нешто што во македонската преведувачка култура е реткост. Професор е по класична филологија, а има познавања и од старословенскиот јазик.
Учењето јазици за многумина претставува потешкотија, а учењето класични јазици или како што пејоративно се нарекуваат и мртви јазици е скоро невозможно. Како наставник по старогрчки јазик, што е тоа што е најголем проблем за некој да се впушти во изучување класичен јазик?“
В. Ц.: Во контекст на ова прашање сакам, пред да одговорам, да разбијам неколку погрешни аксиоми во врска со учењето на јазиците коишто уживаат положба на општоприфатени и често повторувани „вистини“. Прво: ‘за учење странски јазик е потребна посебна дарба’; второ: ‘децата учат јазик подобро и побрзо од возрасните’; и трето: ‘некои јазици се потешки за учење од другите, а некои пак полесни’. Доколку човек нема никакви попречености во системот за говор, доколку успеал да научи барем еден јазик, а тоа е неговиот мајчин, тоа е сигурен доказ дека не му треба никаков посебен дополнителен талент за да научи барем уште еден. Во врска пак со децата. Од една страна, децата „учат“ јазик со несвесна имитација и тешко дека тоа може да се нарече знаење или учење, а од друга страна пак, тие во првите 2-3 години од својот живот стекнале навика да го користат јазикот на домот (не повеќе од 500 зборови), што за општоприфатената норма е знаење јазик на ниво А1; Просечен возрасен човек, со далеку поразвиени умствени способности од дете, за 2-3 години, доколку се најде во иста средина како детето, сигурно ќе го совлада јазикот на општеството, што одговара на знаење на јазик на ниво Б2. За третата пак заблуда, ќе кажам дека не постојат потешки и полесни јазици. Да, јазиците се разликуваат меѓусебе, имаат различни системи, но сите тие имаат за цел да придонесат во комуникацијата меѓу луѓето, и во простор и во време, и истата да ја направат полесна и појасна, а комуникацијата пак меѓу Грци, Римјани, Македонци, Кинези, не се разликува по обем, нема потешка и полесна комуникација, таа е пред сè човечка, и горе-долу за сите луѓе е иста. Некои јазици оваа своја улога ја играат на еден, а други на друг начин, едни имаат посложени системи за искажување едни работи, други за други, но во принцип, сите се сведуваат на системи кои луѓето во првите години на својот живот ги совладуваат до А2 (јазикот на домот), во времето на своето образование, некаде до полнолетство ги совладуваат до Б2 (јазикот на средината и општеството) и во текот на своето специјализирање во одредена област, сè до крајот на животот, го совладуваат јазикот до Ц2 (јазикот на потесната специјалност, без разлика дали се работи за наука, уметност, или некоја друга вештина).
Сега да одговорам на Вашето прашање. За некој да се впушти во изучување на било кој јазик, па и на класичен, потребни му се само три работи: волја, мотив и време.
Н. Ш. Последните две-три децении од наставните програми се исфрлија класичните јазици па така латинскиот јазик сега е само изборен јазик, старогрчкиот ретко се изучува, старословенскиот веројатно не ни бил дел од гимназиските планови и програми. Како ова влијае врз развојот на мислата на ученикот, особено идниот хуманист, филозоф, лингвист, правник?
В. Ц. „Ќе си дозволам малку да го проширам и обопштам Вашето прашање и ќе го преправам во: „Како ова влијае врз развојот на мислата на човекот воопшто?“.
Некои, а за жал и повеќето, мислат дека математиката им е потребна на луѓето кои ќе продолжат во областите на егзактните техничко-технолошки природни науки кои во својот фокус ги имаат бројките, а јазиците им се потребни на луѓето кои ќе изберат да се занимаваат со науките кои се поопштествени и кои во својот фокус ги имаат зборовите. Но овој пристап е површен и погрешен. Целта на изучувањето на математиката и граматиката, како и на сите останати предмети на изучување во текот на основното човеково образование не е да го припреми човекот за неговата идна професија туку да му ги развие и продлабочи неговите умствени спосбности, т.е. од хомо сапиенс во потенција, да го направи хомо сапиенс во акција.
Човекот е мера на односите меѓу космосот внатре во него и космосот надвор од него. Овие космоси постојано се во давање и земање, тие се во постојана размена, а човекот е регулатор на тие односи, и во однос на квалитетот на тие одоси и во однос на тоа како тој ги изведува, тој ужива радост или претрпува болка. Тој на почетокот на овој свој повик, приличи на ДНК, која во себе го има целиот потенцијал да се развие во организам и така човекот, миг по миг, се развива сè повеќе и повеќе во својата улога на врата меѓу овие два космоса и тоа е она што го нарекуваме живот. На почетокот, човекот се среќава со најосновните и најконкретните суштини и нивните дејства околку себе и внатре во себе, нив ги именува со именки и глаголи, потоа ги поврзува со нивните квалитети и квантитети и нив ги именува со придавки и броеви итн. до недоглед. На почетокот тоа се 100-500 поими од неговиот дом и светот на неговите најблиски луѓе, потоа поимите се умножуваат десетина пати повеќе – и тоа е јазикот на неговото општество, а потоа открива, создава, поврзува уште повеќе, тоа го продлабочува и изострува неговиот ум, тој сè повеќе и повеќе оперира со нив во посложени и посложени операции од коишто доаѓа до сè подобри и почудесни решенија итн.
Со други зборови, на развојот на човечката мисла, да, влијае и стихијниот природен живот, а тоа би било аналогно на развојот на дивото растение, но драстично повеќе и поинтензивно влијае свесното изучување, прво на јазикот, а потоа и на математиката, што одговара на развојот на питомото култивирано растение. Јазикот го поставувам пред математиката само временски, бидејќи јазикот го освестува човека за конкретните суштини и нивни дејства, а математиката за нивните апстрактни односи, а тоа пак значи дека без длабоко познавање на јазикот, не може да се има ниту длабоко познавање на математиката.
Во таа смисла би рекол дека јазикот е надворешно, а математиката внатрешно знаење, јазикот е огласување, а математиката просветлување, јазикот е воведување во тајна, а математиката е посветување, јазикот е претеча на математиката, а математиката на јазикот му е исполнение.
Незалудно, уште од древни времиња, најстарите образовни системи во својата основа ги имаат граматиката и математиката.
Се разбира, човекот не е само ум, тој е уште многу многу други нешта и работи повеќе, затоа во образовните системи постојат и другите предмети: спорт, музика итн., но ние овде зборуваме за јазикот и неговиот удел во животот на човекот како хомо сапиенс.
Н. Ш. Современоста или последниот век донесе значајни технолошки и последно дигитални промени во општеството. Некои класичари, дел од причините за слабиот интерес го бараат во овие феномени. Како Вие размислувате за причините за слабиот интерес за изучување на класичните јазици?
В. Ц. „Караванот си поминува, кучињата си лаат. Според мене, и ова видување е површно. Со оглед на тоа што кога се соочуваме со технологијата, ние обичните нејзини корисници најпрво доаѓаме во допир со крајниот производ на програмерите, мислиме дека технологијата е исклучиво нивен производ. Но, програмерите во сета оваа приказна наликуваат на мајсторите ѕидари кои прават куќи со однапред готови тули и по однапред убаво осмислен план. Дали за квалитеното и соодветно облекување на човекот единствена заслуга имаат жените работнички во конфекциите!? Многу малку се интересираме, затоа и не сме свесни каква и колкава е улогата во развојот на денешната технологија на луѓе кои имаат длабоки познавања од јазик, на крајот на краиштата и програмерите користат програмски јазик со таа разлика што некои го користат на ниво на деца, некои на ниво на вешти работници, а некои пак тие програмски јазици ги обмислуваат и создаваат. Граматиката и математиката и тука одат рака под рака, со сигурност. Убеден сум дека на современата IT револуција му фали некој Маркс кој, меѓудругото, ќе биде спој на граматика и математика, доколку досега и не се појавил“.
Н. Ш. Вработувањето со класични јазици е уште поголем предизвик откако некој ќе одлучи да ги изучува. Но, поистоветувањето на академското образование со потребите на пазарот на трудот не дава плод ниту во другите професии. Како да се размислува за овие прашања?
В. Ц. „Како и за сите други предмети за учење, и за учењето на јазиците важи дека тие не се учат за квалитетен одговор на пазарот на трудот, туку за сопствен, сеопфатен развој. Развиениот човек, без грижа, со сигурност ќе си го најде своето место под сонцето“.
Н. Ш. Тоа беа прашањата што веројатно ги мачат помладите, идните студенти. Тие кои се постари и сакаат да ги проучуваат класичните јазици веројатно се соочуваат со недостигот на време. Како треба да се структурира денот за да може да се изучува некој класичен јазик?
В. Ц. „Како и за секоја друга вештина, така и за јазикот, кој меѓудругото има и страна на вештина, потребно е редовно упражнение и вежба. Јас секогаш советувам минимум по 45 минути секој работен ден – активна вежба, и колку што може повеќе пасивна – подложување на влијанието на јазикот на сите делови од системот за комуникација: уши да слушаат, очи да гледаат, усни да изговараат, раце да допираат и така со ред“.
Н. Ш. Во Италија, на прашањето за потребата да се изучува латинскиот јазик се одговара дека така подобро се изразува и на италијански. Како изучувањето на овие јазици, па макар и како хоби помага во развојот на човечкиот светоглед?
В. Ц. „Во оваа смисла јас би бил многу радосен кога во нашиот систем на основно образование (до стекнување полнолетство) активно и континуирано би се изучувале старословенскиот, старогрчкиот и латинскиот јазик. Нашиот полнолетен граѓанин, треба да биде човек со веќе длабоко поставени темели на свест, врз кои ќе може да започне да ја гради својата успешна приказна во областа за којашто ќе се одлучи“.
Н. Ш. Примената на некои знаења веднаш е воочлива, на пример математичкото знаења помага за инженерите, јазичното за преведувачите, но некои едноставно не можат. Како да се размислува за овие прашања, како да се бери плодот од знаењето што можеби не може практично да се стави на тас?
В. Ц. „Ни едно знаење не може да се стави на тас, знаењата произведуваат добра, било тие добра да се суштини или дејства, и тие добра ние луѓето ги ставаме на тас. Во таа смисла ќе си дозволам да одговорам во вид на прашање: зарем не е најголемо добро она знаење што од другите знаења прави да можат да произведуваат добра!?“
Ете јас работам во администрација на фабрика за преработка на зеленчуци и овошја, дополнително имам и своја фирма која се занимава со дигитален развој на моите идеи во облик на комерцијални платформи или социјални мрежи, но во ниеден момент не сум помислил дека работам нешто настрана од она што сум го учел. Никогаш, ама никогаш, не би се согласил со никој кој на прв поглед би ми рекол: па ти Васко, пријателе, не работиш според факултетот што си го завршил. Не, јас сум класичен филолог, и тоа ме предизвикува од секоја дејност со којашто ќе се зафатам, да извадам и произведам нешто добро, и тоа го правам под најнепосредно влијание токму на моите класични студии и на искуството кое го имам од друштвото со класичните јазици и книжевнотиите напишани на нив.
Лектура: Е. М.
Intervistë me Vasko Cvetkovskin
Unë kam lindur në Manastir, në vitin 1980, në shenjën e Bricjapit. Kjo për arsyen e thjeshtë se në kohën e RSFJ-së, ne Resnjarët lindnim në Manastir, ndërsa sot lindim në Ohër.
Menjëherë pas maturës, në vitin 1998, shkova në manastir, fillimisht te Bigorski, dhe më pas vijuan udhëtime të tëra 15-vjeçare, në të cilat, përmes Bullgarisë, Greqisë, Malit të shenjtë, Serbisë, e përjetova plotësisht mos ekzistencën time. E vetmja gjë, që në ato vite kam përfunduar, është Fakulteti i Studimeve Klasike në Shkup, i cili ishte fati im i tretë (pas aventurave me Teologjikun dhe Informatikën në FMN).
Studimet klasike i regjistrova në vitin 2003, nga dashuria e madhe, dhe studiova me shumë zell dhe interesim, doja të kisha një arsimim të plotë. Doja të isha në gjendje të lexoja literaturën që më interesonte në formën e saj origjinale. I mbarova në vitin 2008. dhe deri në vitin 2016 në ritmin: një varg manastire, një radhë gjimnazesh, kam punuar si profesor i latinishtes dhe greqishtes të lashtë në gjimnazet e Resnjës, Demir Hisarit dhe Manastirit (si në të lartën ashtu edhe në të poshtrën) dhe kam jetuar pak në Athos. pak më afër Korinthit, dhe për kohën më të gjatë në manastirin e Shën Petkës në Capari.
Në vitin 2016 vendosa të kthehem në botë dhe të jetoj një jetë të kësaj bote, me pak më shumë qëndrueshmëri.
Tani jetoj në Resnjë, me Elenën time e bekuar përjetë (Zoti na ruajt dashurinë dhe muhabetin tonë të bukur).
Gjatë gjithë këtyre viteve, që nga përfundimi i studimeve klasike e deri më sot, për aq sa kam kohë të lirë, ose bëj kurse online në greqisht dhe latinisht, ose punoj në përkthime të teksteve të lashta greke dhe latine në gjuhën letrare maqedonase, ose praktikoj aftësitë sipërmarrëse duke bërë kështu që unë të përpiqem që numrit të madh të ideve që më vijnë vazhdimisht, t’u jap formën dhe materialin e duhur, dhe t’i kthej ato në një histori të suksesshme.
Dhe po, ka 2 vite që punoj edhe në administratën e Vita Res ShPK Resnjë, përpunojmë fruta dhe perime dhe prodhojmë koncentrat molle, qull, pure domatesh dhe fruta e perime të ngrira, të cilat deri te ju vijnë përmes lëngjeve të Rauch. Kuça Prirode, Vino Župa, Swiss Lyon dhe keçapët Kim dhe Vitaminka.
Nikola Shindre: “Vasko Cvetkovski është përkthyesi i “Metafizikës” dhe “Për kategoritë” së Aristotelit në gjuhën maqedonishte, por në vend se me latinizma, por me rrënjë të fjalëve sllave të vjetra, diçka që është e rrallë në kulturën përkthyese maqedonase”. Është profesor i filologjisë klasike dhe ka njohuri edhe të gjuhës së vjetër sllave.
Mësimi i gjuhëve për shumë njerëz është një vështirësi, dhe të mësuarit e gjuhëve klasike ose siç quhen në mënyrë pezhorative gjuhë të vdekura, është pothuajse e pamundur. Si mësues i greqishtes së lashtë, cili është problemi më i madh për dikë, që të fillojë studimin e një gjuhe klasike?’
V. C.: “Në kuadër të kësaj pyetjeje, para se të përgjigjem, dua të hedh poshtë disa aksioma të gabuara në lidhje me mësimin e gjuhëve që gëzojnë pozicionin e “të vërtetave” të pranuara përgjithësisht dhe shpesh të përsëritura. Së pari: ”të mësosh një gjuhë të huaj kërkon një talent të veçantë”; e dyta: “fëmijët mësojnë gjuhën më mirë dhe më shpejt se të rriturit”; dhe e treta: “disa gjuhë janë më të vështira për t’u mësuar se të tjerat, dhe disa janë më të lehta”. Nëse një person nuk ka ndonjë pengesë në sistemin e të folurit, dhe nëse ka arritur të mësojë të paktën një gjuhë, e që është gjuha e tij amtare, kjo pra është një dëshmi e sigurt, se ai nuk ka nevojë për ndonjë talent të veçantë shtesë, për të mësuar të paktën edhe një tjetër. Ndërsa në lidhje me fëmijët. Nga njëra anë, fëmijët “mësojnë” gjuhë me imitim të pavetëdijshëm, dhe kjo vështirë se mund të quhet dije apo mësim, dhe nga ana tjetër, ata në 2-3 vitet e para të jetës së tyre, kanë fituar shprehin e përdorimit të gjuhës së shtëpisë (jo më shumë se 500 fjalë), e cila për normën e pranuar përgjithësisht, është njohje e gjuhës në nivelin A1; Një i rritur mesatar, me aftësi mendore shumë më të zhvilluara se një fëmijë, nëse në 2-3 vjet, gjendet në të njëjtin mjedis si fëmija, sigurisht që do të zotërojë gjuhën e shoqërisë, e cila korrespondon me njohuritë e gjuhës në nivelin B2. Lidhur me keqkuptimin e tretë, do të them se nuk ka gjuhë më të vështira apo më të lehta. Po, gjuhët ndryshojnë nga njëra-tjetra, kanë sisteme të ndryshme, por të gjitha synojnë të kontribuojnë në komunikimin midis njerëzve, si në hapësirë dhe në kohë, dhe ta bëjnë atë më të lehtë dhe më të qartë, ndërsa komunikimi midis Grekëve, Romakëve, Maqedonasve, Kinezëve. nuk dallohet për nga shtrirja, nuk ka komunikim më të vështirë e më të lehtë, ai mbi të gjitha është njerëzor, dhe pak a shumë i njëjtë për të gjithë njerëzit. Disa gjuhë e luajnë këtë rol në një mënyrë, dhe të tjerat në një mënyrë tjetër, disa kanë sisteme më komplekse për të shprehur disa gjëra, të tjera për të tjera, por, në parim, ato vijnë në sisteme që njerëzit i zotërojnë në vitet e para të jetës së tyre deri në A2 (gjuhën e shtëpisë), në kohën e shkollimit, diku deri në moshën madhore, i zotërojnë deri në B2 (gjuhën e mjedisit dhe të shoqërisë) dhe gjatë specializimit në një fushë të caktuar, deri në fund të jetës së tyre, ata zotërojnë gjuhën deri në C2 (gjuha e specialitetit më të ngushtë, qoftë shkencë, art apo ndonjë aftësi tjetër).
Tani më lejoni t’i përgjigjem pyetjes suaj. Që dikush të fillojë të mësojë çdo gjuhë, qoftë edhe atë klasike, i nevojiten vetëm tre gjëra: vullnet, motiv dhe kohë.
N. Sh. Në dy-tre dekadat e fundit, gjuhët klasike u hoqën nga programet mësimore, kështu që latinishtja tani është vetëm një gjuhë fakultative, greqishtja e lashtë studiohet rrallë, ndërsa sllavishtja e vjetër ndoshta edhe nuk ishte pjesë e planeve dhe programeve tona të shkollave të mesme. Si ndikon kjo në zhvillimin e mendimit të nxënësit, veçanërisht të humanistit, filozofit, gjuhëtarit, juristit të ardhshëm?
V. C. “Do të marr guximin ta zgjeroj dhe përgjithësoj pak pyetjen tuaj dhe ta riformuloj si: “Si ndikon kjo në zhvillimin e mendimit njerëzor në përgjithësi?”.
Disa, dhe për fat të keq shumica, mendojnë se matematika u nevojitet njerëzve që do të vazhdojnë në fushat e shkencave të ekzakte tekniko-teknologjike natyrore, të cilat në fokusin e tyre i kanë numrat, dhe gjuhët u nevojiten njerëzve që zgjedhin të merren me shkencat që janë më shoqërore dhe që në fokus i kanë fjalët. Por kjo qasje, është sipërfaqësore dhe e gabuar. Qëllimi i studimit të matematikës dhe gramatikës, si dhe i të gjitha lëndëve të tjera të studimit, gjatë edukimit bazë të njeriut, nuk është përgatitja e një personi për profesionin e tij të ardhshëm, por zhvillimi dhe thellimi i aftësive të tij mendore, d.m.th. nga homo sapiens në potencë, të e bëjë homo sapiens në aksion.
Njeriu është masa e marrëdhënieve midis kozmosit brenda tij dhe kozmosit jashtë tij. Këta kozmosë vazhdimisht janë në dhënie e marrje, janë në shkëmbim të vazhdueshëm dhe njeriu është rregulluesi i atyre marrëdhënieve, si për nga cilësia e atyre raporteve, ashtu edhe për nga mënyra se si i kryen ato raporte, ai përjeton gëzim ose vuan dhimbje. Në fillim të thirrjes së tij, ai i ngjante ADN-së, e cila ka të gjithë potencialin për t’u shndërruar në një organizëm, dhe kështu njeriu, moment pas momenti, zhvillohet gjithnjë e më shumë në rolin e tij, si derë midis këtyre dy kozmoseve, dhe kjo është ajo që e quajmë jetë. Në fillim njeriu ndeshet me esencat më themelore e konkrete dhe veprimet e tyre rreth tij dhe brenda tij, i emërton me emra dhe folje, pastaj i lidh me cilësitë dhe sasitë e tyre dhe i emërton me mbiemra e numra dhe ashtu më tutje. Deri në pafund. Në fillim janë 100-500 terma nga shtëpia e tij dhe nga bota e njerëzve të tij më të afërt, pastaj termat shumohen dhjetë herë më shumë – dhe kjo është gjuha e shoqërisë së tij, dhe më pas zbulon, krijon, lidh akoma më shumë, dhe ajo e thellon dhe mpreh mendjen e tij, ai operon gjithnjë e më shumë me ta, në operacione gjithnjë e më komplekse, nga të cilat arrin në zgjidhje më të mira dhe më të mrekullueshme etj.
Me fjalë të tjera, zhvillimi i mendimit njerëzor, po, ndikohet nga jeta spontane natyrore, dhe kjo do të ishte analoge me zhvillimin e një bime të egër, por në mënyrë drastike dhe më intensive do të ndikohej nga studimi i vetëdijshëm, së pari i gjuhës, e më pas i matematikë, e cila korrespondon me zhvillimin e bimës së kultivuar të zbutur. Unë e vendos gjuhën para matematikës vetëm përkohësisht, sepse gjuha i bën njerëzit të vetëdijshëm për esencat konkrete dhe veprimet e tyre, dhe matematikën e marrëdhënieve të tyre abstrakte, ndërsa kjo do të thotë se, pa njohje të thellë të gjuhës, nuk mund të kesh njohuri të thella edhe të matematikës.
Në këtë kuptim, unë do të thosha se gjuha është e jashtme, dhe matematika është njohuri e brendshme, gjuha është njoftim, dhe matematika është ndriçim, gjuha është një hyrje në një sekret, dhe matematika është fillimi, gjuha është pararendëse e matematikës dhe matematika është përmbushja e gjuhës.
Jo më kot, që nga kohërat e lashta, sistemet më të vjetra arsimore kanë si bazë gramatikën dhe matematikën.
Natyrisht, njeriu nuk është vetëm mendje, ai është shumë gjëra dhe punë të tjera, prandaj në sistemet arsimore ka lëndë të tjera: sporti, muzika etj., por këtu flasim për gjuhën dhe rolin e saj në jetën e njeriut si homo sapiens.
N. Sh. Moderniteti apo shekulli i kaluar, solli ndryshime të rëndësishme teknologjike dhe dixhitale në shoqëri. Disa klasicistë, një pjesë të arsyeve të interesimit të dobët, e kërkojnë te këto dukuri. Si ju mendoni për arsyet e interesit të dobët për të studiuar gjuhët klasike?
V. C. “Karvani po kalon, qentë po lehin. Për mendimin tim, kjo pikëpamje është gjithashtu sipërfaqësore. Meqenëse kur hasim teknologjinë, ne përdoruesit e zakonshëm fillimisht biem në kontakt me produktin përfundimtar të zhvilluesve, mendojmë se teknologjia është ekskluzivisht produkti i tyre. Por zhvilluesit në gjithë këtë histori u ngjajnë mjeshtërve muratorë që ndërtojnë shtëpi me tulla të parapërgatitura dhe sipas një plani të mirë menduar paraprakisht. A janë gratë punëtore në konfeksione, merita e vetme për veshjen cilësore dhe të përshtatshme të burrit!? Ne jemi shumë pak të interesuar, prandaj nuk jemi të vetëdijshëm se çfarë dhe sa rol në zhvillimin e teknologjisë së sotme kanë njerëzit që kanë njohuri të thella të gjuhës, në fund të fundit edhe programuesit përdorin gjuhë programimi, me atë ndryshim që, disa përdorin në nivel fëmijësh, disa në nivel punëtorësh të kualifikuar dhe disa mendojnë dhe krijojnë ato gjuhë programimi. Gramatika dhe matematika shkojnë dorë për dore edhe këtu, me siguri. Jam i bindur se revolucioni modern i TI-së ka nevojë për një Marks, i cili ndër të tjera, do të jetë një ndërthurje e gramatikës dhe matematikës, nëse nuk është shfaqur deri më tani”.
N. Sh. Punësimi me gjuhët klasike është edhe më sfidues, kur dikush do të vendos t’i studiojë ato. Por, identifikimi i arsimit akademik me nevojat e tregut të punës nuk jep fryt as në profesionet e tjera. Si të mendohet për këto pyetje?
V. C. “Ashtu si me të gjitha lëndët e tjera mësimore, është e vërtetë edhe për mësimin e gjuhës që ato nuk mësohen për një përgjigje cilësore ndaj tregut të punës, por për zhvillimin e vet, dhe gjithëpërfshirës. Një njeri i zhvilluar, pa merak, me siguri do ta gjejë vendin e tij nën diell”.
N. Sh. Këto ishin pyetjet që ndoshta shqetësojnë studentët e rinj, të ardhshëm. Ata që janë më të rritur dhe duan të studiojnë gjuhët klasike, ndoshta përballen me mungesën e kohës. Si duhet të strukturohet dita për të studiuar një gjuhë klasike?
V. C. “Si për çdo aftësi tjetër, ashtu edhe për gjuhën, e cila veç të tjerash ka edhe anën e aftësisë, kërkon stërvitje dhe praktikë të rregullt. Unë gjithmonë këshilloj një minimum prej 45 minutash çdo ditë pune – stërvitje aktive, dhe sa më shumë pasive të jetë e mundur – duke i nënshtruar të gjitha pjesët e sistemit të komunikimit në ndikimin e gjuhës: veshët për të dëgjuar, sytë për të parë, buzët për të folur, duart për të prekur. dhe kështu me radhë.”
N. Sh. Në Itali, kur pyeten për nevojën për të mësuar latinishten, përgjigja është se ajo shprehet më mirë edhe në italisht. Si ndihmon studimi i këtyre gjuhëve, qoftë edhe si hobi, në zhvillimin e botëkuptimit njerëzor?
V. C. “Në këtë kuptim, do të isha shumë i lumtur nëse në sistemin tonë të arsimit fillor (deri në moshën madhore) do të studioheshin në mënyrë aktive dhe të vazhdueshme gjuha e vjetër sllave, greke e lashtë dhe latine. Qytetari ynë i rritur duhet të jetë një person me themele tashmë të vendosura thellë të ndërgjegjes, mbi të cilat ai mund të fillojë të ndërtojë historinë e tij të suksesit në fushën që do të vendos”.
N. Sh. Zbatimi i disa njohurive është menjëherë i dukshëm, për shembull, njohuritë matematikore ndihmojnë inxhinierët, njohuritë gjuhësore ndihmojnë përkthyesit, por disa thjesht nuk munden. Si të mendojmë për këto pyetje, si të korrim frytet e dijes që praktikisht mund të mos vihen në tryezë?
V. C. “Asnjë dituri nuk mund të vihet në tryezë, dija prodhon mallra, qofshin ato të mira esenca apo vepra, dhe ne njerëzit i vendosim ato të mira në tryezë. Dhe në këtë kuptim, unë do t’i lejoj vetes të përgjigjem në formën e një pyetjeje: a nuk është e mira më e madhe dija, që i bën njohuritë e tjera të afta të prodhojnë mallra!?”
Ja pra unë punoj në administratën e një fabrike për përpunimin e perimeve dhe frutave, përveç kësaj kam edhe kompaninë time, që merret me zhvillimin dixhital të ideve të mia, në formën e platformave tregtare apo rrjeteve sociale, por në asnjë moment nuk kam menduar se po punoj diçka përveç asaj që kam studiuar. Nuk do të pajtohesha kurrë, asnjëherë me dikë që do të më thoshte në shikim të parë: mirë Vasko, miku im, nuk po punon sipas fakultetit që ke kryer. Jo, unë jam filolog klasik, dhe kjo më sfidon të nxjerr dhe të prodhoj diçka të mirë nga çdo aktivitet që ndërmarr, dhe këtë e bëj nën ndikimin më të drejtpërdrejtë, pikërisht të studimeve të mia klasike dhe përvojës që kam nga shoqërimi me gjuhët klasike dhe literaturën e shkruar mbi to.
Lekturoi: E. M.
Përktheu E. M.
