Просечниот млад Ром уште од најрана возраст е негативно предиспозициониран од колективниот менталитет по најразлични основи, особено социо-економски.
Како таков, во фазата кога веќе истиот е адолесцент веќе претставува „акутна движечка конфузија“. Сиот свој живот, уште од детството принуден е да се соочи со хостилно окружување во средината каде е потребно да расте и да се развива здраво, но спротивно од тоа, изложен е директно на колизија со најтоксичните елементи на општеството. Уште позагрижувачки е фактот што во самиот дом му се форсира мнението дека претставува „инфериорна апроксимација на човештвото“. Без разлика дали е на експлицитен или имплицитен начин, поразително е тоа што тој веќе се перцепира како некој кому му недостигаат карактеристики кои би го направиле да се чувствува доволно достојна личност. Можеби ќе се обиде да побара некого или нешто наоколу за да посочи како виновник за неговата ситуација, но поради несоодветната семејна и институционална едукација (аналогно на тоа се смета и за недоволно софистициран според стандардите на попрогресивното социо-економско милје) тој на крајот безнадежно се обвинува себеси.
Како последица на нештата со кои младиот Ром е задоен кај него подоцна се генерира потсвесен страв и недостиг на мотивација или храброст за превземање на било каква акција надвор од она што е „општествено прифатливо“, без разлика дали на личен план или пак од колективен карактер. Имено повеќето од родителите на ромските деца се обидуваат да го стимулираат нивниот образовен процес влевајќи им страв дека наводно мораат да бидат повеќекратно поуспешни од учениците кои уживаат статус на мнозинство без да им објаснат дека всушност таквите тенденции се одлика на системи како оведешниов и сегашниов. За разочарувањето да биде уште поголемо, ваквите стравувања во подоцнежниот период за жал во голема мера се верифицираат така што младиот Ром ја губи довербата не само во институциите туку генерално во целото општество и едноставно повеќе нема желба да егзистира во истото (ако воопшто некогаш и фигурирал освен како статистика).
Чувството на лимитираност, нивото на сензитивност, афектираното ментално здравје, сите заедно го форсираат младиот Ром да се чувствува како да е притиснат од „двоглаво чудовиште“ кое го тероризира и притоа од една страна му наметнува став дека не поседува доволно вештини за да се справи со социо-економските тешкотии кои го конфронтираат, додека пак од друга страна му вели дека поседува можност, но му посочува дека „не е доволно снаодлив“, во смисла да се стекне со вештините кои му се потребни „да ја манипулира околината“ за конечно да постигне некаков (минорен) успех.
Низата такви очајнички обиди за „инклузија во општеството“ резултираат со уште поголем очај кој младиот Ром го трансформираат во „мобилна политичка летаргија“ затоа што веќе можеби со право не се чувствува надежен за реализирање автентични промени во однос на неговиот статус при ваков класно дискриминаторски систем. При одредени такви ситуации, младиот Ром или се повлекува сосема во „невидливоста“ оддавајќи им се на пороците или пак се обидува да биде „видлив“ носејќи брендирана облека или возејќи скап автомобил иако реално не може да си ги дозволи, а патем не смееме да не ги нотираме субстандардните услови во кои што живее, непостоечката инфраструктура или нерешеното станбено прашање.
Кога младиот Ром, некогаш исполнет со надеж и соништа да стане лекар, наставник, адвокат, воен чиновник, конечно ќе се изгуби во рамковниот лавиринт за вработување и кога ќе пропадне длабоко во животниот амбис, во своите доцни дваесетти, со нефункционални бракови и краткотрајни токсични врски зад себе, веќе татко на неколку вонбрачни деца од различни мајки, тој уште пожестоко е етикетиран како како „животно“ без ентитет, некој кој мора да се осудува и навредува, да служи како пример за неуспешен штетник кој има намера да ја оштетува социјалната служба на системот.
Кога тој очекувал од системот, системот и општеството биле неми, но сега од него се очекува да ги почитува законите кои никогаш не го почитувале него, тој е принуден да восприми некаков „етички кодекс“ кој дејствува наметнато врз него, но никако и никогаш во негова полза. При една таква незавидна констелација, со кого и со што би можел младиот Ром и неговото потомство да се идентификуваат понатаму? Растењето во руинирани семејства, отсуството на ориентација и континуиран животен правец не водат кон успешна и продуктивна иднина!
Живот граден врз темелите на недовербата, срамот, вината, очајот и изолацијата е живот кој е осуден на постепено но сигурно распаѓање. Психолошкиот развој на младиот Ром е предвремено заробен, уште пред тој да има шанса да созрее. Тоа е најевидентно и од разговорите кои секојдневно ги наслушуваме при кои младиот Ром безнадежно се девалоризира споредувајќи се со важноста и капацитетите на Македонецот, Албанецот… Но за волја на вистината, при „општества“ како овдешново каде што вредноста на еден поединец е детерминирана според етничката и политичката припадност и според тоа колку сомнителен капитал или недвижнини некој поседува, тогаш младиот Ром, навистина поседува едно енормно „ништо“! Чуму тогаш вложување труд во една фиктивно мултиетничка заедница каде младиот Ром нема речиси никаков бенефит и не е перципиран како некој кој всушност гради, придонесува, туку само фигурира како гласач или уште полошо како конзумент ?!
Повторувањето на некои идентични тези при текстов не е воопшто случајна грешка!
Можеби прилично хаотичен сплет на теми, но и тоа како се сите тесно поврзани!
Нештата низ кои поминувал „младиот Ром“ сега ги искусува неговиот потомок, наоѓајќи се во групата ученици кои имаат потешкотии со читањето и пишувањето.
Некои од сето ова би сфатиле дека „детето е огледало на родителот“ но всушност токму таа „сегрегирана клупа за бавни читачи“ е огледало на општеството и системот во кои што живееме, одраз на тоа како се третираат „поинаквите“ без разлика дали се работи за сексуална ориентација, економска, етничка или било каква друга припадност која е неизбежно предмет на исмејување.
Каков ли соживот, инклузија и еднакви можности лицемерно им пропагираат тогаш ромските полувладини активисти на сонародниците при општество чија кариера или хонорар зависат од волјата на „политичката елита“ од мнозинството (како и мизеријата на своите сонародници првенствено)?
Каков ли е тој „активист“ кој наводно ги протежира правата на опресираните додека истовремено му асистира на опресорот за потоа евентуално да го награди со „имагинарна правда и слобода“?
Неприфатливо е издејствувањето на промени во општеството и „инклузијата“ да се сведуваат на буквално молење на системот да нè интегрира во истото.
Игнорантноста е преостар збор за да се реферира некому со истиот, но за жал, само игнорантните го конфронтираат системот кој ги угнетува според правилата кои тој угнетувачки систем ги има дефинирано за нив.
Руфат Јашари
Редакцијата на „Гласни идеи“ не нужно се согласува со ставовите изразени во колумната.
Romi i ri i rëndomtë që nga mosha më e hershme është i predispozuar negativisht nga mentaliteti kolektiv në baza të ndryshme, veçanërisht socio-ekonomike. Si i tillë, në fazën kur tashmë është adoleshent, ai veç më paraqet “konfuzion lëvizës akut”. Gjatë gjithë jetës së tij, që në fëmijëri, ai detyrohet të përballet me një mjedis armiqësor në mjedisin ku duhet të rritet dhe të zhvillohet i shëndetshëm, por përkundrazi, është i ekspozuar në përplasjeje direkte me elementët më toksikë të shoqërisë. Akoma më shqetësues është fakti se në shtëpinë e tij, detyrohet të besojë se është një “përafrim inferior i njerëzimit”. Qoftë në mënyrë të qartë apo të nënkuptuar, është shkatërruese që ai tashmë, vetë perceptohet si dikush që i mungojnë cilësitë që do ta bënin të ndihej person mjaft i denjë. Ndoshta do të përpiqet të kërkojë rreth e rrotull për dikë ose diçka për të fajësuar për situatën e tij, por për shkak të edukimit joadekuat familjar dhe institucional (analoge me të, ai konsiderohet pamjaftueshëm i sofistikuar sipas standardeve të një mjedisi më progresiv socio-ekonomik) ai në fund pa shpresë që fajëson veten.
Si pasojë e gjërave me të cilat është ushqyer i riu rom, te ai më vonë gjenerohet një frikë e nënvetëdijshme dhe mungesë e motivimit, apo e guximit për të ndërmarrë ndonjë veprim jashtë asaj që është ” e pranueshme në shoqëri”, qoftë në nivel personal apo të një natyre kolektive. . Domethënë, shumica e prindërve të fëmijëve romë, përpiqen të e stimulojnë procesin e tyre arsimor, duke u rrënjosur frikën, se gjoja duhet të jenë shumë herë më të suksesshëm se nxënësit që gëzojnë statusin e shumicës, pa u shpjeguar se në fakt prirje të tilla. janë tipar i sistemeve si ai i këtushëm dhe i tanishëm. Për ta bërë zhgënjimin edhe më të madh, frika të tilla në periudhën e mëvonshme fatkeqësisht verifikohen në masë të madhe, saqë të rinjtë romë humbin besimin, jo vetëm në institucionet, por në përgjithësi në të gjithë shoqërinë, dhe thjesht të mos kenë më dëshirën për të ekzistuar në të njëjtën (nëse fare ka figuruar ndonjëherë, përveç si statistikë).
Ndjenja e kufizimit, niveli i ndjeshmërisë, shëndeti mendor i prekur, të gjitha së bashku e detyrojnë të riun rom, të ndihet sikur po i nënshtrohet presionit nga një “përbindësh me dy koka” që e terrorizon dhe nga njëra anë i imponon qëndrimin, se nuk zotëron aftësi të mjaftueshme për të përballuar vështirësitë socio-ekonomike, me të cilat përballet, ndërsa nga ana tjetër i thotë se ka mundësi, por thekson se “nuk është mjaft i shkathët”, në kuptim të asaj që të i përvetësoj aftësitë që i nevojiten për të “manipuluar mjedisin” që më në fund, të arrijë njëfarë soji suksesi (minor-të vogël). Seria e përpjekjeve të tilla të dëshpërueshme për “përfshirje-inkluzion në shoqëri” te i riu rom, rezultojnë me dëshpërim edhe më të madh, të cilin e shëndërron në “letargji politike të lëvizshme”, sepse me të drejtë mund të mos ndihet më shpresëdhënës për të realizuar ndryshime autentike, në lidhje me statusin e tyre nën një sistem të tillë diskriminues klasor. Në disa situata të tilla, i riu rom, ose tërhiqen plotësisht në “padukshmëri” duke u dhënë pas veseve, ose përpiqet të jetë “i dukshëm” duke veshur rroba të brenduara, ose duke drejtuar makinë të shtrenjtë, megjithëse në realitet nuk mund t’i përballojnë ato, dhe meqë ra fjala. nuk duhet të mos vëmë re kushtet nën standarde në të cilat ai jeton, infrastrukturën inekzistente apo çështjen e pazgjidhur të banesave.
Kur i riu rom, dikur i mbushur me shpresë dhe ëndrra për t’u bërë mjek, mësues, avokat, ushtarak, më në fund humbet në labirintin kornizë të punësimit, dhe kur do të fundoset thellë në humnerën e jetës, në të njëzetat e vona, me martesa jofunksionale, dhe marrëdhënie toksike jetëshkurtra pas tij, tashmë baba i disa fëmijëve jashtëmartesor nga nëna të ndryshme, ai është etiketuar edhe më ashpër si një “kafshë” pa entitet, dikush që duhet dënuar dhe fyer, të shërbejë si shembull i një dëmtuesi të pasuksesshëm, i cili ka për qëllim të e dëmtoj rendin shërbimin social të sistemit. Kur ai ka pritur prej sistemit, sistemi dhe shoqëria kanë qenë memece, por tani nga ai pritet që t’u bindet ligjeve që kurrë nuk e respektuan atë, ai detyrohet të perceptojë një lloj “kodeksi etik” që vepron i imponuar mbi të, por kurrë dhe në asnjë mënyrë, në përfitim të tij. Me një konstalacion kaq të pa lakmueshëm, me kë dhe me çfarë i riu rom dhe pasardhësit e tij mund të identifikohen më tej? Të rritur në familje të rrënuara, mungesa e orientimit dhe e drejtimit të vazhdueshëm të jetës, nuk çojnë, drejt një të ardhmeje të suksesshme dhe produktive!
Një jetë e ndërtuar mbi një themel mosbesimi, turpi, faji, dëshpërimi dhe izolimi është një jetë e dënuar me shpërbërje graduale, por të sigurt. Zhvillimi psikologjik i të riut rom është i kapur para kohe, ende pa pasur mundësi të piqet. Kjo duket më së shumti nga bisedat që dëgjojmë çdo ditë, në të cilat i riu rom, zhvlerësohet pa shpresë duke e krahasuar veten me rëndësinë, dhe kapacitetet e maqedonasit, shqiptarit… Por të them të drejtën, në “shoqëritë” si kjo këtu, ku vlera e një individi përcaktohet sipas përkatësisë etnike dhe politike, dhe sipas asaj se sa kapital të dyshimtë, apo pasuri të paluajtshme zotëron dikush, atëherë i riu rom zotëron vërtet një “asgjë” gjigante! Po atëherë ç duhet të investosh në një komunitet fiktiv multietnik, ku i riu romë nuk ka pothuajse asnjë përfitim, dhe nuk perceptohet si dikush që në fakt ndërton, kontribuon, por vetëm figuron si votues, apo edhe më keq, si konsumator?!
Përsëritja e disa tezave identike në tekst nuk është aspak një gabim i rastësishëm! Ndoshta një lëmsh mjaft kaotik temash, por edhe se si të gjitha janë të lidhura ngushtë! Gjërat që kaloi “i riu rom” i përjeton tashmë pasardhësi i tij, duke u gjendur në grupin e nxënësve që kanë vështirësi në lexim dhe shkrim. Disa do të kuptonin nga e gjithë kjo se “fëmija është pasqyra e prindit”, por në fakt ajo “karrige e veçuar për lexuesit e ngadaltë” është një pasqyrë e shoqërisë dhe sistemit ku jetojmë, një pasqyrim se si trajtohen “të ndryshmit”, pavarësisht nga ajo se nëse bëhet fjalë për orientim seksual, ekonomik, etnik apo ndonjë përkatësi tjetër, që në mënyrë të pashmangshme është objekt talljeje.
Çfarë lloj bashkëjetese, përfshirjeje dhe mundësish të barabarta propagandojnë në mënyrë hipokrite, aktivistët gjysmë-qeveritar romë, bashkatdhetarëve të tyre në një shoqëri ku karriera apo paga e së cilës varet nga vullneti i “elitës politike” nga shumica (si dhe mjerimi i bashkatdhetarëve të tyre, në radhë të parë)?
Çfarë lloj “aktivisti” është ai që gjoja mbron të drejtat e të shtypurve, ndërsa në të njëjtën kohë ndihmon shtypësin dhe më pas e shpërblen atë me “drejtësi dhe liri imagjinare”?
Është e papranueshme, që sjellja e ndryshimeve në shoqëri dhe “përfshirja”, të sillen në nivel, në lutje bukvale të sistemit, që të na integrojë në të.
Injoranca është një fjalë shumë e ashpër për t’iu referuar dikujt, por për fat të keq, vetëm injorantët e konfrontojnë sistemin, që i shtyp sipas rregullave që ai sistem shtypës ka përcaktuar për ta.
Rufat Jashari
Përktheu: E. M.
Redaktorët e “ide të zëshme” nuk janë domosdoshmërisht dakord me qëndrimet e shpehura në kollumnë.
