Интервју со Андреј Ал-Асади
Роден во 1996, во Лондон, Велика Британија. Има завршено Економскиот факултет, при Универзитетот „Свети Кирил и Методиј“ во Скопје. Досега има напишано четири стихозбирки поезија и три збирки кратки раскази. „Midnight blues“ (2018) е неговата прва стихозбирка, а потоа следуваат „Под дервишовото сиќе“ (2018), „Небесна геометрија“ (2020) и „Секој секому огледало“ (2022). Со стихозбирките „Небесна геометрија“ и „Под дервишовото сиќе“ влегува во потесниот избор за престижната награда „Браќа Миладиновци„ при „Струшки вечери на поезијата“. За збирката раскази „Друго минато“ ја добива наградата „Новите“ во организација на „Темплум“ и Комерцијална банка. Неговата последна збирка раскази е „Утро на бессоните“ (2021).
Андреј Ал-Асади исто така е чест гостин на поетски читања кои што се организираат низ левичарските кругови во Скопје, како на пример Социјалниот центар „Дуња“. На различни начини давал и поддршка на многу младински и активистички идеи и учествувал во градењето на левичарската критичка мисла во нашето општество. Во ова интервју ќе се обидеме да ви претставиме дел од неговите мисли за животот и поезијата.
Никола Шиндре: „Андреј, уште од антиката уметноста што произлегува од зборот високо се вреднувала, особено поезијата затоа што се изразува во метар и стих. Но поетските творби се помалку распространети од романот. Како е да се твори за помалобројна публика?“
Андреј Ал-Асади: „Творењето за малобројна публика е голем предизвик, посебно кога се работи за македонскиот јазик кој им е мајчин на многу малку луѓе. Поетот, покрај сопствените чувства, стил и актуелните теми кои ги засегаат читателите, треба да го земе предвид и вкусот на секој поединечен читател. Од друга страна пак, пишувањето за малобројна публика е прекрасен начин за да се изостри сопствениот стил и да се продлабочи поетскиот сензибилитет.“
Н. Ш. Низ историјата на книжевност романот бил наменет за слушателот, а дури подоцна за читателот. Денес поезијата ја има таа „привилегија“ да не стои само за очите, туку и за ушите на публиката. Како се чувствувате кога можете да ја изрецитирате Вашата песна?
А. А. Чувството е кратко и незаменливо, а впечатоците остануваат за цел живот. Сепак, за да сѐ да биде како што треба, поетот треба постојано да вежба и да чита со чисто срце бидејќи стихот е формата која најлесно ја оддава нашата моментална состојба, а публиката лесно го забележува тоа.
Н. Ш. Младите македонски поети можеби се ограничени во поглед на бројноста на восприемачите на поезијата. Каде најмногу се препејува македонска поезија, односно со која регионална јазична група македонската поетска заедница изградила такви можности?
А. А. Поезијата станува сѐ попоуларна меѓу македонските читатели, а посебно меѓу младите. Поетските читања се случуваат редовно и посетеноста е сѐ поголема. Како и да е, поддршката од инстутициите е минимална и препевите на македонските поети на некој од јазиците на соседните држави е речиси незначителен. Со тоа се исклучува и можноста за градење на една прекугранична поетска заедница. Сепак, најмногу препеви на македонски поети би можеле да најдете на српско-хрватски и на бугарски јазик.
Н. Ш. Книжевноста отвора простор за изразување и воодушевување, но патот измеѓу е поплочен со бирократија и секојдневни финансиски прекројувања. Како се надминуваат секојдневните потешкотии за да може да се пишува?
А. А. За оној што пишува поезија, нема потешкотии кои би можеле да го спречат во секојдневното творештво. Поезијата едноставно „се случува“ и идеите се материјализираат во секое време и на секое место. Финансиите се материјална, но поезијата е многу поголема, духовна нужност.
Н. Ш. Друга страна на бидувањето поет(еса) е работничкиот предизвик. Веројатно отуѓувањето од обврските е присутно кај секого, па и кај уметниците. Што поетите работат за да може публиката да се восхитува на нивната поезија?
А. А.: Поетите работат сѐ и сешто, бидејќи кај нас, а и во светот, е тешко да се заработи од стихови. Времињата на Фердуси, Абу Нуас или Пушкин се одамна поминати. Нема веќе „поезија по нарачка“ и дворски поети. Но интересно е што нашите поквалитетни поети често имаат економско или правно образование, работејќи во истата област. Доколку луѓето би биле барем малку послободни или би можеле да бидат, творењето би било многу поплодотворно и поетската публика секојдневно би се зголемувала.
Н. Ш. Книжевната критика може да биде пофална и негативна. Од првата се оди кон славата, од втората кон преиспитувањето. Како треба идниот добар поет да се однесува кон критиката и како да учи од неа?
А. А. За жал, критиката кај нас е речиси непостоечка. На потетите им останува да бидат единствено самокритични, што е многу тешко кога луѓето се раѓаат, растат и образуваат во едно општество на системска нарцисоидност. Нејсе, добриот поет е секогаш отворен за критика и со тек на време успева да процени која критика е објективна и насочена кон самото творештво, а која е насочена кон личноста. За пишување поезија најпрво треба храброст, а за примањето критика – трпеливост. Нема друг начин.
Н. Ш. Творите на македонски, но и препејувате. Денес има тези дека кога не се знае јазикот сите искази се сведуваат на т.н. „описни“ за да може да се посочат, како на пример „Врне.“, а некој со прстот покажува низ прозорот. Кажете ми за крај, како се искажува, а како се покажува љубовта според Вас!
А. А. Искажувањето и покажувањето на љубов е една иста работа, бидејќи љубовта прво треба да се живее, а потоа да се докаже.
Младиот поет Андреј Ал-Асади ја почести нашата читателска публика со една песна од неговата најнова збирка поезија „Секој секому огледало“.
Огледалцето на Бахлул
(од „Секој секому огледало“, 2022)
Да би ти го дале сиот свет
Ќе можеш ли да легнеш
Во две постели наеднаш
Да би ти го дале сиот свет
Ќе можеш ли да наполниш
Два мева одеднаш?
Моите ноќи се како оние на Харун ал Рашид
А можеби и помалку тажни
Трагот од синоќешната сладост што се слизнува
По јаболчниците на новиот ден
И крлушкитен а свеста кои се ронат
Наспроти големата, округла матност
Да би ти го дале сиот свет
Ќе можеш ли да легнеш
Во две постели наеднаш
Да би ти го дале сиот свет
Ќе можеш ли да наполниш
Два мева одеднаш?
Сите ние сме исти пред она што следува
За еднаков залак несигурност ничкосани
Питаме пред стаклените стапала на зората
И со истата сол крвта ни се засолува
Кога тажиме, неважно дали сме
Момоци или калифи, во истиот умор и бол
Ќе ни се распрашат коските
Јуреќи по орботите на несовесноста
Да би ти го дале сиот свет
Ќе можеш ли да легнеш
Во две постели наеднаш
Да би ти го дале сиот свет
Ќе можеш ли да наполниш
Два мева одеднаш?
Një intervistë me Andrei Al-Asadi
Lindur në vitin 1996, në Londër, Britani e Madhe. Ka diplomuar në Fakultetin Ekonomik në Universitetin “Shën Kirili dhe Metodi” në Shkup. Deri më tani ka shkruar katër përmbledhje me poezi dhe tre përmbledhje me tregime. „Midnight blues“ (2018) është përmbledhja e tij e parë me poezi, ndërsa pastaj vijojnë “Nën dritën e Dervishit” (2018), “Gjeometria Qiellore” (2020) dhe “Gjithkush Gjithkujt Pasqyrë” (2022). Me përmbledhjet poetike “Gjeometria Qiellore” dhe “Nën dritën e Dervishit” hyri në listën e ngushtë për çmimin prestigjioz “Vëllezërit Miladinovci” në “Mbrëmjet e poezisë të Strugës”. Për përmbledhjen me tregime “Drugo minato” merr çmimin “Novite” organizuar nga “Templum” dhe banka Komerciale. Përmbledhja e tij e fundit me tregime është “Mëngjesi i të pagjumëve” (2021).
Andrej Al-Asadi është gjithashtu një mysafir i shpeshtë në leximet poetike të organizuara nga qarqet e majta në Shkup, si Qendra Sociale “Dunja”. Në mënyra të ndryshme, ai mbështeti shumë ide rinore dhe aktiviste dhe mori pjesë në ndërtimin e mendimit kritik të majtë në shoqërinë tonë. Në këtë intervistë do të përpiqemi t’ju paraqesim pjesë nga mendimet e tija për jetën dhe poezinë.
Nikola Shindre: “Andrei, që në lashtësi shumë është vlerësuar arti që buron nga fjala, sidomos poezia, sepse shprehet në metër dhe në vargje. Por veprat poetike janë më pak të përhapura se romani. Si është të krijosh për një audiencë më të vogël?”
Andrej Al-Asadi: “Të krijosh për një audiencë të vogël është një sfidë e madhe, veçanërisht kur bëhet fjalë për gjuhën maqedonase, që është gjuha e nënës të cilën e flasin shumë pak njerëz. Poeti, përveç ndjenjave, stilit dhe temave aktuale që kanë kujdesin e lexuesit, duhet të ketë parasysh edhe shijen e secilit lexues individualisht. Nga ana tjetër, të shkruarit për një audiencë të vogël është një mënyrë e mrekullueshme për të mprehur stilin personal, dhe për të thelluar ndjeshmërinë poetike”.
N. Sh. Gjatë gjithë historisë së letërsisë, romani ishte i synuar për dëgjuesin dhe madje më vonë për lexuesin. Sot poezia ka “privilegjin” të jetë jo vetëm për sytë, por edhe për veshët e publikut. Si ndiheni kur mundeni të recitoni poezinë tuaj?
A. A. Ndjenja është e shkurtër dhe e pazëvendësueshme, dhe përshtypjet mbeten për gjithë jetën. Mirëpo, që çdo gjë të jetë ashtu siç duhet, poeti duhet vazhdimisht të praktikojë, dhe të lexojë me zemër të pastër, sepse vargu është forma që më lehtë e përcjell gjendjen tonë aktuale, ndërsa publiku lehtë e vëren atë.
N. Sh. Poetët e rinj maqedonas ndoshta janë të kufizuar për sa i përket numrit të lexuesve të poezisë. Ku këndohet më shumë poezia maqedonase, gjegjësisht me cilin grup gjuhësor rajonal, bashkësia poetike maqedonase ndërtoi mundësi të tilla?
A. A. Poezia po bëhet gjithnjë e më e popullarizuar në mesin e lexuesve maqedonas, veçanërisht në mesin e të rinjve. Leximet e poezive zhvillohen rregullisht, dhe frekuentimi është në rritje. Megjithatë, mbështetja nga institucionet është minimale dhe këndimi i poetëve maqedonas në ndonjë nga gjuhët e vendeve fqinje është pothuajse i parëndësishëm. Kjo përjashton mundësinë e ndërtimit të një bashkësie poetike ndërkufitare. Megjithatë, ju mund të gjeni më së shumti interpretime të poetëve maqedonas në gjuhët serbo-kroate dhe bullgare.
N. Sh. Letërsia hap një hapësirë për shprehje dhe kënaqësi, por rruga në mes, është e shtruar me burokraci dhe riorganizime të përditshme financiare. Si tejkalohen vështirësitë e përditshme për të qenë në gjendje të shkruani?
A. A. Për atë që shkruan poezi, nuk ka vështirësi që mund ta pengojnë në krijimin e tij të përditshëm. Poezia thjesht “ndodh” dhe idetë materializohen në çdo kohë, dhe në çdo vend. Financat janë materiale, por poezia është një domosdoshmëri shumë më e madhe shpirtërore.
N. Sh. Një anë tjetër e të qenit poet (esa) është sfida punëtore. Me gjasë, tjetërsimi nga detyrimet, është i pranishëm tek të gjithë, edhe tek artistët. Çfarë bëjnë poetët që publiku të mund të admirojë poezinë e tyre?
A. A.: Poetët punojnë gjithçka, sepse tek ne dhe në botë, është e vështirë të fitosh para nga poezia. Kohët e Ferdousit, Ebu Nuasit apo Pushkinit, prej kohësh kanë kaluar. Nuk ka më “poezi me porosi” dhe poetë oborri. Por është interesant fakti që poetët tanë më të mirë, shpesh kanë arsim ekonomik apo juridik, dhe janë duke punuar në të njëjtën fushë. Nëse njerëzit do të ishin pak më të lirë, ose të paktën do të mund të ishin, krijimtaria do të ishte shumë më frytdhënëse, dhe audienca poetike do të shtohej përditë.
N. Sh. Kritika letrare mund të jetë lavdëruese dhe negative. Nga e para shkohet kah fama, nga e dyta në rishqyrtim. Si duhet ta trajtojë kritikën, dhe të mësojë prej saj një poet i mirë i ardhshëm?
A. A. Fatkeqësisht, kritikat në vendin tonë janë pothuajse inekzistente. Poetëve ju mbetet vetëm të jenë autokritikë, gjë që është shumë e vështirë kur njerëzit lindin, rriten dhe edukohen në një shoqëri të narcizmit sistematik. Nejse, një poet i mirë është gjithmonë i hapur ndaj kritikës, dhe me kalimin e kohës arrin të vlerësojë, se cila kritikë është objektive, dhe synon vetë krijimin dhe cila i drejtohet personit. Të shkruash poezi së pari kërkon guxim dhe të pranosh kritikë kërkon durim. Nuk ka rrugë tjetër.
N. Sh. Ju krijoni në maqedonisht, por edhe këndoni. Sot ka teza se kur njeriu nuk njeh gjuhën, të gjitha thëniet reduktohen në të ashtuquajturat. “përshkruese” në mënyrë që të mund të drejtohen me gisht, si p.sh. “Po bie shi.”, dhe dikush me gisht tregon dritaren. Më tregoni për në fund, si shprehet dashuria, dhe si shfaqet dashuria sipas mendimit tuaj!
A. A. Shprehja dhe shfaqja e dashurisë është e njëjta gjë, sepse dashuria së pari duhet të jetohet dhe më pas të vërtetohet-shfaqet.
Poeti i ri Andrej Al-Asadi e dhuroi publikun tonë lexues me një poezi nga përmbledhja e tij e fundit me poezi “Gjithkush Gjithkujt Pasqyrë”.
Pasqyra e Bahlulit
(nga “Për të gjithë një pasqyrë”, 2022)
Për të ta dhënë gjithë botën
A do të mund të shtrihesh
Në dy krevate menjëherë
Për të ta dhënë gjithë botën
A do të mund të mbushësh
Dy barqe përnjëherë?
Netët e mia janë si ato të Harun al-Rashid
Dhe ndoshta më pak pikëlluese
Gjurma e ëmbëlsisë së mbrëmshme po rrëshqet
Pas mollëzave të ditës së re
Dhe lëkundëset e vetëdijes që fundosen
Përkundrejt turbullirës të madhe e të rrumbullakosur
Për të ta dhënë gjithë botën
A do të mund të shtrihesh
Në dy krevate menjëherë
Për të ta dhënë gjithë botën
A do të mund të mbushësh
Dy barqe përnjëherë?
Ne jemi të gjithë të njëjtë para asaj që vjen më pas
Të mposhtur për një kafshatë të barabartë pasigurie
Lypim para këmbëve të qelqta të agimit
Dhe me të njëjtën kripë, gjaku na kripëset
Kur jemi të pikëlluar, nuk ka rëndësi nëse jemi
Hyzmeqar apo Halifë, në të njëjtën lodhje dhe dhimbje
Kockat tona do të pluhurosen
Duke nxituar pas orbitave të pa ndërgjegje sisë
Për të ju dhënë gjithë botën
A do të mund të shtriheni
Në dy krevate menjëherë
Për të ju dhënë gjithë botën
A do të mund të ngarkoni
Dy barqe përnjëherësh?
Përkthyer nga: E. M.
