Парадоксот на современоста, се повисокиот степен на нееднаковост помеѓу населението, ја создава потреба да се осврнеме кон современите социјалистички движења, нивните насоки и тенденции за развој.
По распадот на Источниот блок, светските кусогледи ентузијасти вдахновени од подемот на „слободарството“ побрзаа да го објават погребението на Марксистичката идеја. Како што и често се случувало низ историските периоди, првите впечатоци во време на силни промени и реструктуирања на општеството се скоро секогаш лажни и погрешни.
Марксизмот денес три децении по неговиот „погреб“ е далеку многу пожив и поактивен дури и од она време кога беше активен политички систем. Причините за тоа не лежат во тоа што квази интелектуалците го нарекуваат носталгија, бидејќи главните протагонисти не биле ни родени во времето кога тој систем опстојуваше. Подеднакво несоодветно објаснување е и тоа дека всушност станува збор за една општа „заблуда“ веројатно од епски размери со пандемиски карактер.
Овие бисери на ретроградниот квази интелектуализам, не само што не ја откриваат суштината, тие воопшто не ја загребуваат ни површината на нештата, единствено служејќи да го задоволат оној колеблив интелекетуализам без некоја нагласена цврстина.
„Денес сведоци сме на се поголем интерес за марксизмот и неговото учење“
Реалната причина за повторното заживување и активирање на социјализмот како опција на општествено уредување може да се согледа и преку мислата на Маркс „Во урнатините на старите општества, се раѓаат новите идеи“. Општествата кои настанаа по 1990 година особено на Балканот не се ништо повеќе од една руина. Руина која настана како склоп на погрешни политичко економски чекори, жртва на големите империјални геостратегии и обезхрабреноста на народот кој сето ова го прифати молчешкум.
Новите генерации особено оние кои се родени кон средината на деведесетите, проживеаа еден поголем дел од својот живот во оваа безперспективна руина. Чекањето на подобри дни, економски стандард, лоши услови за живот, го изнудија нивното политичко активирање. За разлика од нивните предходници, овие личности го имаат еланот, го имаат духот, знаењето па така веќе воспоставените транзициски општествени норми, не претставуваат страшило, туку непријател кој мора да се сруши.
Социјалистичката борба во постсоцијалистичкиот Балкан, во својот развој неминовно се судира со неколку пречки. Овие пречи можат да бидат генерализирани на следниов начин:
- Предрасудите и искуствата на постарата генерација,
- Судирот со национализмот и транзициските елити, кои на него ја одржуваат својата власт,
- Ревизионизмот и подемот на фашизмот,
- Современите политички процеси и либералната општествено економска реалност.
Борбата, треба да се напомене дека има и свои предности меѓу кои економската уништеност на земјите, достапноста до соодветна филозофска литература и општи знаења, бесперспективноста на денешните политички системи. Склопени заедно овие услови налагаат дека Балканот во извесна смисла е темпирано буре барут кое ќе се распрсне во оној момент кога неговите надворешни патрони нема да можат да го одржуваат погубното status quo.
„Радикална промена на економскиот систем – не на државните граници“
Социјалистичкото движење мора да ги надмине сите пречки, особено национализмот и фашизмот, кои се во пораст. Современоста на Балканот е доба во која се задоволени национално идентитетските права, секој обид за реконфигурација претставува само еден шовинистички акт! Основата на борбата треба да лежи во барањето на радикална промена во економскиот систем, подобрување на квалитетот на живот.
Во предходниот период како последица на Версајскиот империјален систем нужно беше национално идентитетското прекројување и прекршување на териториите со цел да се дадат правата на сите засегнати.
Денес се поголема е опасноста во епохата на дивеењето на капитализмот, сиромашните земји од колонијаниот Балкан да тргнат по патот на себеубиствениот чин на прекројување на идентитети и граници! Чуството на национална пониженост, доаѓа од фактот што таа пониженост и снизходење дојде како резултат на мноштво лоши економски политики, кои не можеа да произведат ништо друго освен подавање и приемање на етноцентризмот и шовинизмот.
Еклатантен пример е скорешниот македонски случај кој како што и лесно можеше да се предвиди, не стана повод за оаза на мирот туку уште една искра кон огнот! Сходно на ова треба да се осознае фактот дека секое она движење кое во начелата ја има националната борба, кое не ја гледа причината за состојбите во економско општествените односи туку во оној другиот од општеството нема да биде ништо повеќе од обично орудие на транзициските олигархиски политики. Од тука понатаму беспредметно е да се говори за празнотијата на оние движења кои под превезот на борбата за работниците сакаат само да се заменат со досегашните рушители на Балканот. Овие движења не претставуваат ништо повеќе освен една бледа узурпација и идеолошка неписменост.
„Суровинска и транзитна територија, геостратешка периферија со (не)решени национални прашања“
Економските прилики на современиот свет, налагаат што побрзо да се оди кон ублажување/отстранување на причините за дивеењето на капитализмот. Балканот како периферија на капитализмот не може да се класифицира како дел од овие текови. Причините за тоа се повеќебројни но основата лежи во фактот што Балканот не е пазарно конкурентен, не зазема поголемо место од светскиот пазар, туку напротив е користен како транзитна територија на стоки и добра но и како суровинска територија. Неговата улога никогаш не била економско производна, туку секогаш геостратешка! Од тука првиот удар кој ќе поведе кон избавување од оваа ситуација е вложувањето во развојот на образованието и економско производните односи.
„Само економски силен и политички кохерентен Балкан е гаранција за независност од надворешните империјални сили“
Економски силен и политички кохерентен Балкан е основата за полна независност од империјалните сили, кои сега го распарчија под разни сфери на влијанија. Со активирање на овие начела, земајќи го во предвид силното социјалистичко движење, многу лесно ќе бидат отстранети национал шовинистичките девијации внатре во движењето како и надворешните групи кои сега заглавени во својот егоизам, уверени во својата надмоќ ја сеат погубната идеја.
Современата борба изискува продор на идеи, различни ставови и мислења и во оваа смисла најмалку и треба догматизмот. Општествено политичките системи секогаш треба да се отворени на промени, живи, и во постојано материјално дијалектичко движење.
Основата на Марксистичкото учење е токму тоа, перманетна промена и флуктуација на идеи кои ќе одат во насока на подобрување на општествено економските односи а со самото тоа и на целокупноста наречено општество. Троцкистички кажано една перманетна револуција.
Како никогаш претходно, денешницата има потреба од критички пристап кон секоја една идеја и теза и развој на нови тези кои како што и Ленин вели „Ќе потекнуваат од практичните проблеми и ќе се обидат да ги разрешат“. Идеолошката заслепеност во само една од најмалку 154 видови на социјалистички системи и размисли, ќе доведе до само едно просто репризирање на некој поранешен крах.
„Догматизмот го убива прогресот“
Историското искуство ни нуди мноштво идеи, практики, негативни и позитивни од кои наша должност е да селектираме, размислуваме, критикуваме, надградуваме. Социјалистот кој не размислува а само прифаќа изречени тези издигнувајќи ги на ниво на догма не може да се нарече револуционер, туку еден догматик кој кусогледо верува на сечиј збор.
Догматизмот е она што го убива прогресот, односно едно гледиште кое проникнало во определени општествени услови не може постојано да се копира и аплицира во некое друго време. Ваквата постапка е длабоко антимарксистичка, антидијалектичка.
„Јалов е интелектуализмот кој не побудува на социјалистичка борба! Должност на секој е да имплицира револуционерни промени“
Денешните прилики претставуваат широко поле за развој на социјалистичката борба. Таа борба треба да оддолее на грешките од предходните времиња, правилно да се справи со современите предизвици. Со цел остварување на идеалите нужна е висока општествена самосвест, висока наобразба и акција. Акцијата е потребна со цел, нештата да не останат само на теориски расправи и размисли.
Парафразирајќи го Маркс би се рекло дека филозофијата го опишува светот но револуцијата е таа што го менува, филозофијата е идејниот столб на народните маси, а народните маси се главното нејзино орудие.
Должност на секој самосвесен поединец е да ги поттикне, да ги катализира промените! Борбата за подобро утре не е кулоарско разговарање, туку активен процес на образовен, економски и културен план! Јалов е интелектуализмот кој не имплицира на промена, кој не побудува на борба!
Васко Гичевски
Редакцијата на „Гласни идеи“ не нужно се согласува со ставовите изразени во колумната.
Васко Гичевски е роден во 1997 година во Битола. Дипломирал на Институтот за историја на Филозофскиот факултет при Универзитетот „Свети Кирил и Методиј“ во Скопје во 2020 година. Прогласен е за најдобро дипломиран студент на генерацијата и добитник е на наградата „26 Јули“ од Фондацијата „Франк Манинг“ за покажан особен успех во студирањето. Активно се занимава со проучување на социјалната историја на Османлиската империја (Османлиска Македонија). Автор е на повеќе научни трудови објавени во релевантни научни списанија и четири дигитални – интерактивни мапи на недвижното културно наследство од Османлискиот период во Скопје и Битола. Член е на претседателството на Здружението на историчарите на Република Македонија од 2021 година. Се истакнува во својата дејност во насока на истражување, публикување и популаризирање на марксизмот како политичка филозофија и пракса.
Paradoksi i bashkëkohësisë, dhe gjithnjë e në rritje shkalla e pabarazisë mes popullsisë, krijon nevojën për të trajtuar lëvizjet bashkëkohore socialiste, drejtimet dhe prirjet e tyre për zhvillim.
Pas rënies së Bllokut Lindor, entuziastët dritëshkurtër të botës, të frymëzuar nga ngritja e “libertarizmit”, nxituan të shpallin funeralin e idesë marksiste. Siç ka ndodhur shpesh gjatë periudhave historike, përshtypjet e para gjatë periudhave të ndryshimeve të forta dhe ristrukturimit të shoqërisë janë pothuajse gjithmonë të rreme dhe mashtruese.
Marksizmi sot, tre dekada pas “funeralit” të tij, është shumë më i gjallë dhe më aktiv se edhe koha kur ishte një sistem politik aktiv. Arsyet për këtë nuk qëndrojnë në atë që kuazi-intelektualët e quajnë nostalgji, sepse protagonistët kryesorë nuk kanë lindur as në kohën kur ekzistonte ai sistem. Një shpjegim po aq i pamjaftueshëm është se në fakt është një “keqkuptim” i përgjithshëm, ndoshta me përmasa epike dhe të një natyre pandemike.
Këto perla të kuazi-intelektualizmit retrogradë jo vetëm që nuk arrijnë të zbulojnë thelbin, por as nuk e gërvishtin sipërfaqen e gjërave, duke shërbyer vetëm për të kënaqur atë intelektualizëm ngurrues pa ndonjë soliditet të theksuar.
“Sot ne jemi dëshmitarë të një interesi në rritje për marksizmin dhe mësimet e tij”
Arsyeja e vërtetë e ringjalljes dhe aktivizimit të socializmit si një opsion për rendin shoqëror mund të shihet edhe përmes mendimit të Marksit: “Në rrënojat e shoqërive të vjetra lindin ide të reja”. Shoqëritë që dolën pas vitit 1990, veçanërisht në Ballkan, nuk janë gjë tjetër veçse gërmadha. Një gërmadhë që lindi si një ndërthurje e hapave të gabuar politik dhe ekonomik, viktimë e gjeostrategjive të mëdha perandorake dhe e dekurajimit të njerëzve që i pranuan në heshtje të gjitha këto.
Brezat e rinj, sidomos ata të lindur në mesin e viteve 1990, kanë jetuar një pjesë më të madhe të jetës së tyre në këtë gërmadhë të pashpresë. Pritja për ditë më të mira, standardet ekonomike dhe kushtet e këqija të jetesës e detyruan aktivizimin e tyre politik. Ndryshe nga paraardhësit e tyre, këta individë kanë shtysën, shpirtin, njohurinë, dhe kësisoj normat shoqërore të vendosura tashmë kalimtare nuk përfaqësojnë një dordolec, por një armik që duhet shkatërruar.
Lufta socialiste në Ballkanin postsocialist, në mënyrë të pashmangshme has në disa pengesa në zhvillimin e saj. Këto pengesa mund të përgjithësohen si më poshtë:
- Paragjykimet dhe përvojat e brezit të vjetër,
- Përplasja me nacionalizmin dhe elitat tranzicionale që ruajnë pushtetin mbi të,
- Revizionizmi dhe ngritja e fashizmit,
- Proceset politike bashkëkohore dhe realiteti socio-ekonomik liberal.
Duhet theksuar se lufta ka edhe avantazhet e saj, duke përfshirë shkatërrimin ekonomik të vendeve, disponueshmërinë e literaturës së përshtatshme filozofike dhe njohurive të përgjithshme, si dhe mungesën e perspektivës së sistemeve të sotme politike. Të marra së bashku, këto kushte nënkuptojnë se Ballkani është, në një farë kuptimi, një fuçi baruti me kohë që do të shpërthejë në momentin kur patronët e tij të jashtëm nuk do të jenë në gjendje të ruajnë status quo-në katastrofike.
“Ndryshim rrënjësor i sistemit ekonomik – jo të kufijve shtetërore”
Lëvizja socialiste duhet të kapërcejë të gjitha pengesat, veçanërisht nacionalizmin dhe fashizmin, të cilat janë në rritje. Bashkëkohësia në Ballkan është një epokë në të cilën përmbushen të drejtat e identitetit kombëtar, çdo përpjekje për rikonfigurim, është vetëm një akt tjetër shovinist! Baza e luftës duhet të qëndrojë në kërkesën për një ndryshim rrënjësor të sistemit ekonomik, një përmirësim të cilësisë së jetës.
Në periudhën e mëparshme, si pasojë e sistemit perandorak të Versajës, riformësimi i identitetit kombëtar dhe shkeljet territoriale ishin të nevojshme për t’u dhënë të drejta të gjithë të interesuarve.
Sot, në epokën e kapitalizmit të shfrenuar, ekziston rreziku në rritje që vendet e varfra të Ballkanit kolonial të hyjnë në rrugën e aktit vetëvrasës të riformësimit të identiteteve dhe kufijve! Ndjenja e poshtërimit kombëtar vjen nga fakti se ai poshtërim dhe përbuzje erdhi si rezultat i një morie politikash të këqija ekonomike, të cilat nuk mund të prodhonin asgjë tjetër përveç dhënies dhe marrjes së etnocentrizmit dhe shovinizmit.
Një shembull i qartë është rasti i fundit maqedonas, i cili, siç mund të parashikohej lehtësisht, nuk u bë shkak për një oazë paqeje, por një shkëndijë tjetër në zjarr! Prandaj, duhet pranuar se çdo lëvizje që ka si parim luftën kombëtare, që shkakun e situatës nuk e sheh në marrëdhëniet ekonomike dhe sociale, por në anën tjetër të shoqërisë, nuk do të jetë gjë tjetër veçse një mjet i zakonshëm tranzicioni i politikave oligarkike. Që këtej e tutje është e kotë të flitet për zbrazëtinë e atyre lëvizjeve që, nën petkun e luftës për punëtorët, duan vetëm të zëvendësojnë shkatërruesit e mëparshëm të Ballkanit. Këto lëvizje nuk përfaqësojnë asgjë më shumë se një uzurpim të zbehtë dhe analfabetizëm ideologjik.
“Një territor i lëndës së parë dhe tranzit, një periferi gjeostrategjike me çështje kombëtare të (pa)zgjidhura”
Rrethanat ekonomike të botës moderne kërkojnë që ne të lëvizim sa më shpejt të jetë e mundur drejt zbutjes/eliminimit të shkaqeve të tërbimit të kapitalizmit. Ballkani, si periferi e kapitalizmit, nuk mund të klasifikohet si pjesë e këtyre flukseve. Ka shumë arsye për këtë, por baza qëndron në faktin se Ballkani nuk është konkurrues tregu, nuk zë një vend më të madh në tregun botëror, por përkundrazi, përdoret si territor tranzit për mallra dhe të mira, por edhe si territor i lëndës së parë. Roli i saj nuk ka qenë kurrë ekonomikisht produktiv, por gjithmonë gjeostrategjik! Nga këtu, hapi i parë që do të çojë në zgjidhjen e kësaj situate është investimi në zhvillimin e arsimit dhe marrëdhënieve të prodhimit ekonomik.
“Vetëm një Ballkan ekonomikisht i fortë dhe politikisht koherent është një garanci e pavarësisë nga fuqitë e jashtme perandorake”
Një Ballkan ekonomikisht i fortë dhe politikisht koherent, është baza për pavarësi të plotë nga fuqitë perandorake, të cilat tani e kanë copëtuar atë nën sfera të ndryshme ndikimi. Duke aktivizuar këto parime, duke marrë parasysh lëvizjen e fortë socialiste, do të hiqen shumë lehtë devijimet nacional-shoviniste brenda lëvizjes, ashtu si dhe grupet e jashtme që tani janë të ngujuar në egoizmin e tyre, të sigurt në epërsinë e tyre, po e mbjellin idenë shkatërruese.
Lufta moderne kërkon përhapjen e ideve, qëndrimeve dhe opinioneve të ndryshme, dhe në këtë kuptim ajo ka më së paku nevojë për dogmatizëm. Sistemet dhe idetë socio-politike duhet të jenë gjithmonë të hapura ndaj ndryshimeve, të gjalla dhe në lëvizje të vazhdueshme materiale dhe dialektike.
Baza e mësimit marksist është pikërisht ajo, ndryshimi i përhershëm dhe luhatja e ideve që do të shkojnë drejt përmirësimit të marrëdhënieve socio-ekonomike dhe kësisoj të tërësisë së quajtur shoqëri. Në terma Trockistë, një revolucion i përhershëm.
Si kurrë më parë, bota e sotme ka nevojë për një qasje kritike ndaj çdo ideje dhe teze dhe zhvillimin e tezave të reja që, siç thoshte Lenini, “do të burojnë nga problemet praktike dhe do të përpiqen t’i zgjidhin ato”. Verbëria ideologjike ndaj vetëm njërit prej të paktën 154 llojeve të sistemeve dhe ideve socialiste, do të çojë në vetëm një përsëritje të thjeshtë të një kolapsi të mëparshëm.
“Dogmatizmi vret përparimin”
Përvoja historike na ofron një mori idesh, praktikash, negative dhe pozitive, nga të cilat është detyra jonë të zgjedhim, mendojmë, kritikojmë dhe ndërtojmë. Një socialist që nuk mendon, por thjesht pranon tezat e deklaruara, duke i ngritur ato në nivelin e dogmës, nuk mund të quhet revolucionar, por dogmatist që beson me miopi fjalën e të gjithëve.
Dogmatizmi është ai që vret përparimin, domethënë, një këndvështrim që ka përshkuar kushte të caktuara shoqërore nuk mund të kopjohet dhe zbatohet vazhdimisht në një kohë tjetër. Një procedurë e tillë është thellësisht antimarksiste, antidialektike.
“Intelektualizmi që nuk frymëzon luftën socialiste është i kotë! Është detyrë e të gjithëve të nënkuptojnë ndryshime revolucionare”
Rrethanat e sotme paraqesin një fushë të gjerë për zhvillimin e luftës socialiste. Ajo luftë duhet të kapërcejë gabimet e kohëve të mëparshme, dhe të përballet siç duhet me sfidat bashkëkohore. Për të realizuar idealet, nevojitet vetëdija e lartë shoqërore, edukimi i lartë dhe veprimi. Duhet veprim që gjërat të mos mbeten vetëm diskutime dhe reflektime teorike.
Duke parafrazuar Marksin, do të thuhej se filozofia përshkruan botën, por revolucioni është ai që e ndryshon atë, filozofia është shtylla ideologjike e masave, dhe masat janë mjeti kryesor i saj.
Është detyrë e çdo individi të vetëdijshëm të inkurajojë, të katalizojë ndryshimet! Lufta për një të nesërme më të mirë nuk është bisedë në prapaskenë, por një proces aktiv në nivel arsimor, ekonomik dhe kulturor! Intelektualizmi që nuk nënkupton ndryshim, që nuk frymëzon luftën, është i kotë!
Vasko Giçevski
Redaktorët e Ide të zëshme nuk pajtohen domosdoshmërisht me pikëpamjet e shprehura në kollumnë
Vasko Giçevski ka lindur në vitin 1997 në Manastir. Ka diplomuar në Institutin Historik të Fakultetit Filozofik në Universitetin “Shën Kirili dhe Metodi” në Shkup në vitin 2020. Ai u shpall studenti më i mirë i diplomuar i gjeneratës dhe mori çmimin “26 korriku” nga Fondacioni “Frank Manning” për sukses të veçantë në studime. Ai është i angazhuar në mënyrë aktive në studimin e historisë shoqërore të Perandorisë Osmane (Maqedonia Osmane). Ai është autor i disa punimeve shkencore të botuara në revista shkencore përkatëse dhe katër hartave digjitale-interaktive të trashëgimisë kulturore të patundshme nga periudha Osmane në Shkup dhe Manastir. Nga viti 2021 është anëtar i kryesisë së Shoqatës së Historianëve të Republikës së Maqedonisë. Ai veçohet në veprimtarinë e tij në drejtim të kërkimit, botimit dhe popullarizimit të marksizmit si filozofi dhe praktikë politike.
