Во пресрет на 8-ми септември, задачите се поделени. Собранието и Владата ќе организираат некакви свечености, новинарите ќе направат прилози, уредниците ќе ги одобрат, па од 15 до 22 часот на 10-те телевизиски канали ќе имаме плурализам на кој тв канал да проследиме положување венци, исечоци од говори. Ќе се потсетиме по којзнае кој пат на шампањското што тешко го отвори Кљусев откако Киро ни честита „слободна, суверена и самостојна Македонија!“
Секако дека ќе прочитаме и некој фејсбук статус или колумна на благонадежен политичар – ловец на млади наивни души.
Јас немам намера да го правам тоа. Работите треба да се кажат – онакви какви што се!
„Спортот ќе нѐ ослободи“
7-ми септември 1994
Едно од првите кристално јасни сеќавања од детството ми е како гледам фудбал на штотуку купениот колор телевизор NEI.
Играме први квалификации за европско првенство против Данска. Митко Стојкоски го постигнува првиот погодок уште во првите минути од натпреварот. Коментаторот зборува дека се пишува историја. Стандардно, играме рамноправно 70 минути. Подоцна се бориме за бод. И успеваме, и покрај црвениот картон на Дарко Панчев на почетокот на второто полувреме. Татко ми ме теши дека нерешениот резултат е успех, зошто Данска биле актуелни европски шампиони, додека во позадина чичко ми и вујко ми коментираат дека таа 1992 Југославија требало да биде шампион поради некоја неправда што не ја разбирав.
Втор натпревар: Македонија – Шпанија. Убеден сум дека ако не ги згазиме, барем ќе ги победиме тесно. Која е таа Шпанија? Па ние со европскиот првак извадивме нерешено! Уште во првите 30 минути од натреватор – 2:0 за гостите со головите на Салинас, додека гостинскиот голман со интересно име (Зубизарета) не го видов. Прснаа солзи… Утеха немаше.
Денес, кога слушам говори од собраниската говорница и кога читам фејсбук статуси, се сеќавам на надежите таа 1994 година. Фудбалските ги заменивме со политички звезди – избрани и именувани лица. Оние чија задача да дадат изјава пред неколку микрофони, оние чија задача е да спремат говор, и после да издвојат секвенци што ќе одат на социјалните мрежи.
За 2.500 евра плата, знаете ли каков говор се пишува и брани од говорница? Ќе ги победиме големите сили само со силата на нашата волја – тоа е тезата што бесрамно се сервира за гледачите и гласачите кои се третираат како наивни деца.
Во фудбалот е барем јасно. Ако не ја бива сегашната генерација, градиш нова, од детски и младински категории, подобруваш инфраструктура, се појавуваат светли примери по кои младите се угледуваат, и по 20 години се пласираш на европско, а по 30 на светско.
Но во нашата „парламентарна демократија“ се што гледам се рецидиви на болеста. Грујо станал Мицко. Заев станал Филипче. Бранко станал Максо. Љубчо станал Димче. ДУИ станало ВЛЕН.
7-ми септември 2001 година
Во моето семејство од двете страни беа земјоделци и градежни работници. Татко ми беше првиот од семејството со високо образование. Таа 2001 година, за мене секако имаше логика советот „Учи за да не се мачиш како мене“.
На влезот на мојата улица имаше пункт со резервисти. Тука беше и автобуската станица. Нашата прва година во средното училиште Нико Нестор почна со задоцнување, но повторно имаше надеж, часовите започнаа, ги запознав новите соученици…
„Нема идеали, нема примери што треба да се следат“
Но, уште тогаш можев да ја забележам нелагодноста на некои наставници во сопствената кожа. Како некој со сила да ги натерал да студираат во областа на нивните предмети, како со сила да ги натерал да станат наставници. Од друга страна, за учениците немаше идеали, немаше пример кој треба да се следи. Дополнително, од постарите генерации дознававме дека дипломата сама по себе не носи ништо.
Но сепак не можев да поверувам дека нема разлика од американските тинејџерски филмови и македонската средношколска сцена. Подоцна сфатив дека тоа не беше изолиран феномен. Напротив, се работеше за повеќедецениски таложена залутаност (наречена реформа) која го заразила и високото образование.
Денес, како се решава проблемот? Со тоа што на наставниците ќе им се покачат платите, а на децата ќе им се олесни образовниот процес и ќе им се дадат таблет компјутери или снимени предавања. Никаков надзор, никакво санкционирање и наградување, ни за наставниците, ни за учениците. Никаков образовен систем чиј резултат беше упросечување на се’ и секого.
Феноменот кулминираше 2015 година, кога беа распуштени професорските и студентски пленуми и кога студенските протести (и окупација на факултетите) завршија со тоа што беше повечено екстерното тестирање. Не можев да поверувам тогаш дека цела ука и бука била само за повлекување на екстерното тестирање.
Па, што може да им порачаме на новите генерации?
„Не учи – не мачи се. Биди итар – снајди се“
Веќе никој не верува во просперитет и опстојување на оваа држава. Кога ќе се зачудиш на безобразлукот на најповиканите – добиваш отрезнувачки одговор: „во која држава се замислуваш дека живееш?“
8-ми Септември 2011 година.
На преполниот плоштад Македонија свечено беше отворен споменикот-фонтана „Воин на коњ“. Свеченоста ја отвори Канго со следните воведни стихови од песната Македонија: „Многу векови светот Александрови победи спомнува. И денес крв македонска во нас тече за слобода!“
„Остатоци од народи – несреќни мошти од некогашната големина“
Само што ја завршив Магистерската теза на Правниот Факултет и се спремам за нејзина одбрана. Празникот 8-ми септември веќе го презирам. Веќе се декларирам за марксист – враќање назад немаше! Само премногу ми беше жал што се обвистини описот кој го дал за нас и народите како нас, Енгелс во средината на 19-тиот век, во две реченици:
„…остатоци од племиња чија историја припаѓа на минатото, а чијшто сегашен историски развој е поврзан со оној на нациите со различен говор … ќе ја довршат својата несреќна положба, овие несреќни мошти од некогашната големина…“
Денес, 8-ми септември е само уште еден неработен ден.
Зоран Василески
Зоран Василески е роден во Струга во 1986 година. Во 2011 година магистрира на Правниот факултет во Скопје – на насоката Уставно право и политички систем. Две години претходно започнува со политички активизам, најпрво како член на марксистичка организација. Во периодот што следува учестува во протести против полициска бруталност, студентски протести, социјални протести, протести против воени сојузи итн. Пишувал поезија и кратки раскази, го интересира филозофија, историја, музичка и филмска уметност, пишува правни и политички анализи, учествува во иницијативи за организирање на работниците. Од 2020 година го уредува активистичкиот подкаст – Гласни идеи.
Në prag të 8 shtatorit detyrat janë ndarë. Kuvendi dhe qeveria do të organizojnë disa ceremoni, gazetarët do të japin kontribut, redaksia do t’i miratojë, kështu që nga ora 15:00 deri në 22:00 në 10 kanalet televizive do të kemi një pluralitet se në cilin kanal televiziv do të transmetohet shtrimi i kurorave lulesh, pjesë nga fjalimet. Do të kujtojmë herë pas here shampanjën që Klusevi e hapi me vështirësi pasi që Kiro na uroi për “Maqedoninë e lirë, sovrane dhe të pavarur!”
Sigurisht që do të lexojmë edhe ndonjë facebook status apo ndonjë kolumnë të ndonjë politikani shpresëdhënës – gjuetar shpirtrash të rinj naivë.
Unë nuk kam ndërmend ta bëj këtë. Gjërat duhet të thuhen – ashtu siç janë!
“Sporti do të na çlirojë”
7 shtator viti 1994
Një nga kujtimet e mia të para të qarta të fëmijërisë është si shikoja futboll në një televizor me ngjyra NEI, të sapo blerë.
Ndeshjen e parë kualifikuese për Kampionatin Evropian po e luajmë kundër Danimarkës. Golin e parë e shënoi Mitko Stojkoski në minutat e para të ndeshjes. Komentuesi thotë se po shkruhet histori. Standard, në mënyrë të barabartë luajmë për 70 minuta. Më vonë luftojmë për një pikë. Dhe ia dalim, pavarësisht kartonit të kuq të Darko Pançevit në fillim të pjesës së dytë. Babai më ngushëllon se rezultati i barabartë është sukses, sepse Danimarka ishte kampione aktuale e Evropës, ndërsa në prapavijë xhaxhai dhe daja im komentojnë se në atë vit, pra në vitin 1992 Jugosllavia duhej të ishte kampione për një padrejtësi që unë nuk e kuptoja.
Ndeshja e dytë: Maqedoni – Spanjë. Jam i bindur se nëse nuk i shkelim, të paktën do t’i mundim ngushtë. Kush është ajo Spanja? Po ne me kampionin e Evropës nxorëm barazi! Tashmë në 30 minutat e para të ndeshjes – 2:0 për mysafirët me golat e Salinas, ndërsa portierin mysafir me një emër interesant (Zubizaretta), as që e pashë. Shpërthyen lotët… Nuk kishte ngushëllim.
Sot, kur dëgjoj fjalime nga foltorja e kuvendit dhe kur lexoj statuse në Facebook, më kujtohen shpresat e vitit 1994. Kur yjet e futbollit i zëvendësuam me yje politikë – persona të zgjedhur dhe të emëruar. Ata që kanë për detyrë të japin ndonjë deklaratë para disa mikrofonave, ata që kanë për detyrë të përgatisin ndonjë fjalim dhe më pas të zgjedhin sekuencat që do të shkojnë në rrjetet sociale.
Për rrogë 2500 eurosh, e dini se çfarë fjalimi shkruhet dhe mbrohet nga foltorja? Ne do t’i mposhtim fuqitë e mëdha vetëm me forcën e vullnetit tonë – kjo është teza që u është paturpësisht u servohet shikuesve dhe votuesve që trajtohen si fëmijë naivë.
Të paktën në futboll është e qartë. Nëse nuk ia del brezi aktual, ndërton një të ri, nga kategoritë e fëmijëve dhe të rinjve, përmirëson infrastrukturën, shfaqen shembuj të ndritshëm, të cilët i ndjekin të rinjtë, dhe pas 20 vitesh plasohesh në nivel evropian, ndërsa pas 30 vjetësh në nivel botëror.
Por në “demokracinë tonë parlamentare” gjithçka që shoh janë recidivet e sëmundjes. Grujo u bë Micko. Zaev u bë Filipçe. Branko u bë Makso. Ljubço u bë Dimçe. BDI u bë VLEN.
7 shtator viti 2001
Në familjen ime nga të dyja anët ishin bujq dhe punëtorë ndërtimi. Babai im ishte i pari prej familjes me diplomë universitare. Atë 2001 sigurisht se këshilla “mëso që të mos mundohesh si unë” kishte logjik.
Në hyrje të rrugës sime kishte një bllok postë me rezervistë. Këtu ishte edhe stacioni i autobusëve. Viti ynë i parë në gjimnazin “Niko Nestor” filloi me vonesë, por përsëri pati shpresë, filluan mësimet, i njoftova shokët e rinj të klasës…
“Nuk ka ideale, nuk ka shembuj për t’u ndjekur”
Edhe atëherë mund të vëreja shqetësimin e disa mësuesve në lëkurën e tyre. Është sikur dikush t’i kishte detyruar të studionin në fushën e tyre lëndore, dhe sikur dikush me fuqi të i kishte detyruar të bëhen mësues. Nga ana tjetër, për nxënësit nuk kishte ideale, nuk kishte asnjë shembull për t’u ndjekur. Pse kemi mësuar nga brezat e vjetër se një diplomë nga vetvetja nuk sjell asgjë.
Por ende nuk mund ta besoja se nuk ka dallim mes filmave amerikanë për adoleshentët dhe skenës të shkollës së mesme maqedonase. Më vonë kuptova se ky nuk ishte një fenomen i izoluar. Përkundrazi, ishte një mashtrim i akumuluar prej shumë dekadash (e quajtur reforma) që infektoi edhe arsimin e lartë.
Sot, si zgjidhet problemi? Duke rritur pagat e mësuesve dhe duke lehtësuar procesin arsimor për fëmijët dhe duke u dhënë atyre kompjuterë tabletë apo ligjërata të incizuara. Asnjë mbikëqyrje, asnjë ndëshkim dhe shpërblim, as për mësuesit e as për nxënësit. Asnjëfarë sistemi arsimor rezultati i të cilit ishte mesatarja e gjithçkaje dhe e të gjithëve.
Fenomeni kulminoi në vitin 2015, kur u shpërbënë plenumet arsimore dhe studentore dhe kur protestat e studentëve (dhe pushtimi i fakulteteve) përfunduan me tërheqjen e testimit ekstern. Nuk mund ta besoja atëherë se e gjithë zhurma ishte vetëm për tërheqjen e testimit ekstern.
Pra, çfarë mund të u porosisim brezave të rinj?
“Mos mëso – mos u mundo. Ji dinak – gjendu”
Tashmë askush nuk beson në prosperitetin dhe mbijetesën e këtij vendi. Kur habitesh nga vrazhdësia e më të ftuarve – merr një përgjigje kthjelluese: “në cilin vend imagjinon se jeton?”
8 shtator viti 2011
Në sheshin e stërmbushur Maqedonia, solemnisht u hap monumenti – shatërvani “Luftëtari mbi kalë”. Ceremoninë e hapi Kango me këto vargje hyrëse nga kënga Maqedoni: “Për shumë shekuj bota përmend fitoret e Aleksandrit”. Edhe sot në ne rrjedh gjak maqedonas për liri!”.
“Mbeturina e fiseve – relikte fatkeqe të madhështisë së dikurshme”
Sapo kam përfunduar temën e magjistraturës në Fakultetin Juridik dhe po përgatitem për mbrojtjen e saj. Tashmë e përbuz festën e 8 shtatorit. Unë tashmë e deklaroj veten marksist – nuk ka kthim pas! Por më erdhi shumë keq që përshkrimi që Engelsi e bëri për ne, dhe popuj si ne, në mesin e shekullit të 19-të, u realizua në dy fjali:
“…mbeturinat e fiseve, historia e të cilave i përket së kaluarës, dhe zhvillimi i tanishëm historik i të cilëve është i lidhur me atë të kombeve me gjuhë tjetër … do të e përfundoj pozicionin tim fatkeq, këto relikte fatkeqe të madhështisë së dikurshme…”
Sot, 8 shtatori është vetëm edhe një ditë tjetër jo pune.
Zoran Vasileski
Zoran Vasileski ka lindur në Strugë në vitin 1986. Në vitin 2011 ka magjistruar në Fakultetin Juridik në Shkup – drejtimi E drejta kushtetuese dhe sistemi politik. Dy vjet më parë, ai filloi aktivizimin politik, fillimisht si anëtar i një organizate marksiste. Në periudhën që vijon merr pjesë në protesta kundër brutalitetit policor, protesta studentore, protesta sociale, protesta kundër aleancave ushtarake etj. Shkroi poezi dhe tregime, interesohet për filozofinë, historinë, muzikën dhe artin e filmit, shkruan analiza juridike dhe politike, merr pjesë në iniciativa për organizimin e punëtorëve. Që nga viti 2020, ai redakton podcastin aktivist – Ide të zëshme.
