1.
Сомаја Раниш
Наоружи ги песните како пушки
Наоружи ги песните како пушки –
географијата на војната те повикува
да се бориш.
Непријателот не знае за знаци,
контра-знаци,
бои
сигнали
симболи!
Наоружи ги песните како пушки –
секој момент е натоварен
со бомби
куршуми
експлозии
звуци на смртта –
смртта и војната
не следат правила
можеш да ги претвориш твоите страници во бели знамиња
илјадапати
само не голтај ги зборовите, замолчена.
Наоружи ги твоите песни –
твоето тело –
твоите мисли –
како пиштоли.
Се креваат воените училишта
во тебе.
Можеби ти
си следна.
Препев: Душица Лазова
1.
Somaya Ranish
Armatosini këngët si të jenë pushkë
Armatosni këngët si të jenëpushkë –
Gjeografia e luftës të thërret
për të luftuar.
Armiku nuk njeh shenja,
Kundër-shenja,
ngjyra
sinjale
simbole!
Armatosni këngët si të jenëpushkë –
çdo moment është i ngarkuar
me bomba
plumba
eksplozive
tinguj të vdekjes –
vdekja dhe lufta
nuk ndjekin rregulla
mund t’i transfromosh faqet tuaja në flamuj të bardhë
një mijë herë
vetëm mos i gëlltit fjalët e tua, e heshtur.
Armatosi këngët tuaja –
trupin tënd –
mendimet tuaja –
si pistoleta.
Shkollat ushtarake po rriten
në ty.
Ndoshta ti
e ke radhën.
Përgatitje: Xhejlan Veliu
2.
Надија Анџуман
Песна
Немам желба да прозборам.
За што да пеам?
Јас, која сум мразена од животот.
Нема разлика дали ќе се пее или не.
Зошто да зборувам за сладост,
кога чуствувам горчина?
О, гозба на угнетувачот.
Зачука во мојата уста.
Немам придружник во животот.
За кого да бидам речита?
Нема разлика дали ќе се збори, смее,
умира или биде.
Јас и мојата напната осаменост.
Со тага и жал.
Родена за ништожност.
Мојата уста треба да биде запечатена.
О, моето срце треба да знае за пролетта
и кога е време да се слави.
Но, што да правам со заробеново крило
што не ми дозволува да полетам?
Предолго молчев.
Но, никогаш не ја заборавив мелодијата.
Секој момент ги шепотам
песните од моето срце.
Потсетувајќи се себе си на денот
кога ќе го скршам овој кафез.
Кога ќе полетам од оваа осаменост.
Ќе пеам како меланхолик.
Јас не сум слаба топола
да се потресе од секој ветер.
Јас сум Авганистанка.
Има смисла само да оплакувам.
Препев: Јована Давиткова
2.
Nadia Anjuman
Poezia
Nuk kam dwshirw gojën ta hap!
Për çka të këndoj?!
Unë, e cila jam e urryer nga jeta.
Nuk bën dallim a këndoj apo nuk këndoj.
Pse të flas ëmbël,
kur ndjej të hidhurën?!
Oh, festa e tiranit.
Trokitë në gojën time.
Nuk kam shoqërues në jetë.
Për kë të jem e ëmbël?
Nuk dallon asgjë nëse flas apo qesh,
a do vdes a do mbes.
Unë dhe vetmia ima e tendosur.
Me pikëllim e trishtim.
Unë që jam lindur për asgjë.
Goja ime duhet të vuloset.
Oh, zemra ime duhet të dijë për pranverën
dhe kur është koha për të festuar.
Por çfarë të bëni me një krah të robëruar
cfarë nuk me le të ngrihem?
Shumë gjatë kam heshtur.
Por, nuk e harrova kurrë melodinë.
I pëshpëris çdo moment
këngët e zemrës sime.
Duke ia kujtuar vetes ditën
kur ta thyej këtë kafaz.
Kur do të fluturoj nga kjo vetmi.
Unë do të këndoj si një melankolik.
Unë nuk jam plep i dobët
që tundet nga çdo erë.
Unë jam afgane.
Ka kuptim vetëm të vajtoj.
Përgatitje: Afije Sherifi, Idriz Ibrahimi
3.
Надија Анџуман
Светлосини сеќавања
О, вие прогонети на планината на заборавот!
О, тие ваши накитени имиња,
што дремат во калливата тишина
О, тие избришани сеќавања,
вашите светло сини сеќавања
што се брануваат во морето на исчезнување
Каде се бистрите потоци во кои се слеваат вашите мисли?
Чија ли граблива рака ја оттргна
златната јатка од вашите соништа?
Во оваа бура која носи угнетување
каде отиде вашиот брод,
вашиот сребреникав месечев брод?
По оваа горчлива студенина која раѓа смрт –
Ако морето се смири
Ако облакот ги ослободи
грутките заплеткани во срцето
Ако младата ноќ донесе љубов,
насмевнете се
Ако планината омекне и во расплод зазелени,
расцветајте –
Можеби тогаш, едно од вашите имиња,
таму над височините,
ќе светне како сонце?
Дали таложењето сеќавања
светло сини сеќавања
Во очите на рибите уморни од поплави и
уплашени од суровиот порој,
ќе се претвори во одраз на надеж?
О, вие прогонети на планината на заборавот!
Препев: Анета Попова
3.
Nadia Anjuman
Kujtime ngjyrë kaltër e çelur
O jo të syrgjynosur në malin e harresës!
O ju emrat e praruara ,
që koteni në baltën e heshtjes
O kujtimet e zhdukura,
kujtimet tuaja ngjyrë qielli
Që valojnë në detin e zhdukjes
Ku është përroi i pastër i mendimeve tuaja?
Cila dorë hajdute plaçkiti statujën e artë të ëndrrave tuaja?
Në këtë stuhi që lind shtypjen
Ku ka shkuar anija juaj, anija e qetë e argjendtë e hënës?
Pas këtij të ftohti të hidhur që lind vdekjen –
Nëse deti qetësohet
Nëse retë lëshojnë nyjet e pikëllimit të zemrës
Nëse zonjusha e dritës së hënës sjell dashuri, ofron një buzëqeshje
Nëse mali zbut zemrën e tij, zbukurohet me të gjelbër
Bëhet frytdhënës –
A do të bëhet një nga emrat tuaj, mbi majat,
i ndritshëm si dielli?
A do të ngrihen kujtimet tuaja
Kujtimet tuaja ngjyrë kaltër e çelur
Në sytë e peshqve të lodhur nga përmbytjet dhe
të frikësuar nga shiu i shtypjes
të bëhen një pasqyrim shprese?
O, mërgimtarë të malit të harresës!
Përgatitje: Fatos Grubi
4.
Надија Анџуман
Безгласен крик
Звукот на зелените чекори е дождот
Ене ги, доаѓаат од патот
Жедни души и правливи здолништа донесени од пустината
Здивот им гори, помешан со фатаморгана
Устите им се суви и покриени со прашина
Ене ги, доаѓаат од патот
Со измачени тела, девојки израснати на болка
Радоста ги напуштила нивните лица
Срцата им се стари и напукнати
Не се појавува насмевка на мрачните океани на нивните усни
Ниту пак солза извира од сувите корита на нивните очи
О, Боже!
Зарем може да не дознаам дали нивните безгласни крици допираат до облаците,
до засводените небеса?
Звукот на зелените чекори е дождот.
Препев: Нина Раповска
4.
Nadia Anjuman
Një britmë e heshtur
Tingulli i hapave të gjelbër është shiu
Ja ku janë, vijnë nga rruga
Shpirtra të etur dhe funde të pluhurosur të sjellë nga shkretëtira
Fryma e tyre digjet, e përzier me fatamorganë
Goja e tyre është e thatë dhe e mbuluar me pluhur
Ja ku janë, vijnë nga rruga
Me trupa të munduar, vajza të rritura mbi dhimbje
Gëzimi i braktisi fytyrat e tyre
Zemrat e tyre janë të vjetra dhe të plasaritura
Asnjë buzëqeshje nuk duket në oqeanet e errëta në buzët e tyre
As një lot nuk buron nga lugjet e thata të syve të tyre
O Zot!
Vallë mundet të mos e di nëse britmat e tyre pa zë arrijnë deri te retë,
në qiejt e harkuar?
Tingulli i hapave të gjelbër është shiu.
Përgatitje: Xhejlan Veliu
5.
Лејла Сарахат Рушани
Пламени
Пламените што ги проголтаа куќите
Беа црвени
И оставија пепел
Крвта што ја пролејаа и истурија
На годишниот календар
Е уште црвена
Есенското лисје
Мрачната боја на зајдисонцето
Беа црвени
Црвени
Дури и боите на моите кошмари
Се сите црвени
Црвени, црвени
Препев: Тијана Алваџиоска
5.
Leila Sarahat Rushani
Flakë
Flakët që i përpinë shtëpitë
Ishin të kuqe dhe
i lanë ato të shkrumbuara.
Gjakun që e derdhën
Në kalendarin e vitit
është ende i kuq.
Janë ende të kuqe edhe gjethet e vjeshtës,
Ngjyra e zymtë e perëndimit të diellit.
janë të kuqe edhe ngjyrat e maktheve të mia.
Të gjitha janë të kuqe,
Të kuqe.
Përgatitje: Afije Sherifi
6.
Лејла Сарахат Рушани
Зависна од осаменост
Нема да дојдеш
Ти нема да дојдеш
Каде што изворот ми е толку испразнет
Од звукот на дишењето
Од ластовици
Ноќта е полна со ништост
Не, ноќта е полна со густ страв
Ноќта е полна со поезијата на молкот
Ноќта е полна со мрморот на молкот
Нема да дојдеш
Ти нема да дојдеш
Ноќта е како лагуна
Во чија длабочина срцето ми скапува
Бавно, бавно, бавно
Им завидував
На ластовиците вљубени во летањето
Ах!
Колку многу љубам да летам
Но невидлива жица
Долга колку времето
Ми го заробила крилото
Ноќта е зависна од својот мрак
А јас од мојата осаменост
Ти не знаеш
Што значи да се биде зависна од осаменост
Tи не знаеш
Ти нема да дојдеш
Препев: Филипа Сара Попова
6.
Laila Sarahat Rushani
E varur nga vetmia
Ti nuk do të vish
Ti nuk do të vish
Ku burimi im është aq i zbrazët
nga tingulli i frymëmarrjes
së dallëndysheve
Nata është plot asgjësi
Jo, nata është plot frikë të dendur
Nata është plot me poezinë e heshtjes
Nata është plot me pëshpërimën e heshtjes
Ti nuk do të vish
Ti nuk do të vish
Nata është si një lagunë
Në thellësinë e së cilës më kalbet zemra
Ngadalë, ngadalë, ngadalë
I lakmoja
Dallëndyshet që e dashuronin fluturimin
Oh!
Sa shumë dua të fluturoj
Por një tel i padukshëm
i gjatë aq sa vetë koha
më ka lidhur krahun
Nata është e varur nga errësira e saj
E unë nga vetmia ime
Ti nuk e di
Ç’do të thotë të varesh nga vetmia
Ti nuk e di
Ti nuk do të vish
Përgatitje: Fatos Grubi
7.
Рабија Балхи
Љубов
Лажна мрежа Љубовта ми сплете
Сиот мој напор залуден е веќе.
Јавајќи го тој ајгар, не знаев дека
Помалку ќе слуша што посилно го влечам.
Љубов – океанот бескрајно широк,
Кај што се дави и мудрец и чирак.
Само тој што навистина е вљубен
Љуби до крајот на животов блуден.
Ти личи ли грдо, ти мисли го за арно,
Отров касни, а шеќер вкуси стварно.
Препев: Марија Арсенкова
7.
Rabia Balkhi
Dashuria
Dashuria më ka thurrur një rrjet të rrejshëm.
Të gjitha përpjekjet e mia të kota.
Duke e kalëruar këtë hamshor, nuk e dija se,
sa më fortë t’i tërhiqja frerët, aq më pak vërehej.
Dashuria – një oqean pa kufi
Ku përmbytet edhe njeriu i urtë edhe filestari.
Vetë ai që është i vërtetë i dashuruar
Dashuron deri në fund të jetës së shfrenuar.
Nëse të duket i shëmtuar, mendoje si të miqësuar.
Pi helm, e shijon sheqerin e ëmbël.
Përgatitje: Afije Sherifi, Idriz Ibrahimi
8.
Рахила Муска
Онаму кајшто љубовта е лага, за Зармина
Те барам. Камен си.
Еден ден ти ќе ме бараш, и ќе сфатиш дека ме нема
– Зармина.
На половина пат околу светот и немам видено страсна девојка—
Плачам за тебе Зармина, ти го извикувам името.
Ако песната е молитва, се молам душата да ти лета среќно, слободно,
преку смртта ослободенa од сета оваа опасност, догма и страв.
Не мора веќе да се покоруваш на зборови што се надеваше дека ќе те спасат,
ниту пак да ги чувствуваш тупаниците на сопствените браќа кои те тепаа,
Само зашто се осмели да зборуваш за осаменоста и копнежот за нешто
што допрва треба да дојде, за секое девојче во Авганистан што уште не е родено.
Препев: Ивана Цветанова
8.
Rakhila Muska
Ku dashuria është një gënjeshtër- për Zarminën
Thërras. Ti je gur.
Një ditë do të shikosh dhe do të zbulosh që s’jam më.
– Zarmina
Në gjyshmë të rrugvs anekënd botës, nuk kam parë vajzë të zjarrtë—
Qaj për ty Zarmina, thërras emrin tënd.
Nëse poezia është një lutje, lutem që shpirti yt të fluturojë i lumtur, i lirë
i çliruar nga vdekja, nga çdo rrezik, dogmë dhe frikë.
Të mos jesh më e përkulur për fjalët që shpresoje të të shpëtonin,
as të ndjesh grushtet e vëllezërve të tu, duke të rrahur
për guximin të flasësh për vetminë dhe mallin tënd për diçka
që ende nuk ka ardhur, për çdo vajzë në Afganistan që ende nuk ka lindur.
Përgatitje: Fatos Grubi
9.
Рожа
Само не авганистанска жена
Би сакала да сум што било на светов
Само не жена
Би можела да бидам папагал
Би можела да бидам овца
Би можела да бидам срна или
Врапче што живее на дрво
Само не авганистанска жена.
Би можела да бидам турска дама
Со нежен брат што ќе ме поведе за дланка
Би можела да бидам Таџикистанка
Или би можела да бидам Иранка
Или би можела да бидам Арапка
Со маж што би ми кажувал
Дека сум убава
Но јас сум авганистанска жена.
Кога се работи за потреба
Јас сум секогаш тука
Кога се работи за ризик
Јас стојам пред него
Кога има тага
Јас ја грабам
Кога се работи за права
Јас стојам зад нив
Моќта е право
А јас сум жена
Секогаш сама
Секогаш пример за слабост
Рамената ми се тешки
Со товарот на болката.
Кога сакам да зборувам
Мојот јазик е обвинуван
Мојот глас нанесува болка
Луди уши не ме поднесуваат
Рацете ми се бескорисни
Не можам да направам ништо
Со моите глупави нозе
Одам
Без дестинација.
До кога ќе мора да прифаќам да страдам?
Кога природата ќе ми го најави ослободувањето?
Каде е куќата на правдата?
Кој ми ја напиша судбината?
Кажете му
Кажете му
Кажете му
Би сакала да сум што било на светов
Само не жена
Само не авганистанска жена.
Препев: Марија Ангеловска
9.
Roya
Vetëm gruas afgane
Do të doja të isha çdo gjë në këtë botë
Por, jo grua
Mund të isha ndonjë papagall
Apo ndonjë dele.
Mund të isha drenushë ose ndonjë harabel që jeton mbi një pemë.
Por, jo një grua Afgane!
Mund të isha ndonjë zonjë Turke
me një vëlla të sjellshëm që do të më mbante fortë dorën.
Mund të isha taxhike apo iraniane,
ose mund të isha arabe
me një burrë që do të më tregonte se jam e bukur.
Por, unë jam grua Afgane.
Kur nevojitem,
gjithnjë qëndroj aty pranë,
Në rast rreziku
i qëndroj pranë.
Kur ka dhimbjen
e kaploj atë
Kur flitet pvr të drejta .
i mbështes ato
Fuqia është drejtësi
Por, unë jam grua.
Gjithmonë e vetme, gjithmonë shembull dobësie.
E krahët më janë rënduar
me peshën e dhimbjes.
Kur dua të flas, gjuha ime fajësohet.
Zëri im shkakton dhimbje.
Veshët e çmendur nuk më durojnë dot!
Duart e mia janë kot fare.
S’mund të bëj asgjë as edhe me këto këmbët e mia budallaqe.
Po eci pa asnjë destinacion.
Deri kur unë duhet të pranoj të vuaj?
Kur do ta shpallë natyra lirinë time?
Ku e ka shtëpinë drejtësia?
Kush e shkruajti fatin tim?
Tregoji atij! Tregoji atij.
Tregoji atij se do të doja të isha çdo gjë në natyrë, por jo një grua!
Jo një grua afgane.
Përgatitje: Afije Sherifi
10.
Мина Кешвар Камал
Никогаш не се враќам
Јас сум жена пробудена
Од пепелта на изгорените деца се издигнав и бура се сторив
Од браздите на братовата крв се издигнав
Гневот на нацијата ми вдахна сила
Селата ми рушени и изгорени ми родија омраза за душманот,
Јас сум жена пробудена,
Патот мој го најдов и никогаш не се враќам.
Ги отворив затворените врати на неукоста
Се збогував со сите златни алки
О сонароднику, не сум тоа што бев
Јас сум жена пробудена
Патот мој го најдов и никогаш не се враќам.
Сум видела боси, заталкани, бездомни деца
Сум видела невести со свежа хена во тажачка облека
Сум видела како огромните затворски ѕидови во своите незаситени стомаци слободата ја голтаат
Се преродив сред еповите за отпорот и храброста
Песната на слободата ја учев од последните здивови, сред брановите на крв и победа
О сонароднику, о брату, за слаба и немоќна веќе не ме сметај
Со сета моја сила со тебе сум на патот за ослободување на мојата земја.
Мојот глас се споил со тој на илјадници издигнати жени
Моите тупаници се стиснати со тие на илјадници сонародници
Со тебе се издигнав кон патот на мојата нација,
Да ставам крај на сите страдања, сите пранги на ропство,
О сонароднику, о брату, не сум тоа што бев
Јас сум жена пробудена
Патот мој го најдов и никогаш не се враќам.
Препев: Викторија Илиовска
10.
Meena Keshwar Kamal
Unë kurrë s’do të kthehem
Unë jam gruaja e zgjuar
Jam ngritur dhe jam bërë stuhi përmes hirit të fëmijëve të mi të djegur
Jam ngritur nga rrjedhat e gjakut të vëllait tim
Zemërimi i kombit tim më ka fuqizuar
Fshatrat e mia të shkatërruara e të djegura më mbushin me urrejtje ndaj dushmanit,
Unë jam gruaja e zgjuar,
Kam gjetur rrugën time dhe kurrë s’do të kthehem.
Kam hapur dyert e mbyllura të injorancës
U kam thënë lamtumirë të gjitha byzylykëve të artë
Oh bashkëkombësi im, nuk jam më ajo që isha
Unë jam gruaja që është zgjuar
Kam gjetur rrugën time dhe kurrë s’do të kthehem.
Kam parë fëmijë duke bredhur, këmbëzbathur dhe të pastrehë
Kam parë nuse me duar të lyera me këna e me rroba zie
Kam parë muret gjigande të burgjeve që gllabërojnë lirinë në stomakun e tyre të pangopur
Jam rilindur mes epikave të rezistencës dhe guximit
Kam mësuar këngën e lirisë në frymën e fundit, në valët e gjakut dhe në fitore
Oh bashkëkombësi im, Oh vëlla, mos më shiko më si të dobët dhe të paaftë
Me gjithë fuqinë time jam me ty në rrugën e çlirimit të vendit tim.
Zëri im është përzier me mijëra gra të ngritura
Grushtat e mi janë bashkuar me grushtat e mijëra bashkëkombësve
Së bashku me ty kam ecur në rrugën e kombit tim,
Për të thyer gjithë këto vuajtje, gjithë këto pranga të skllavërisë,
Oh bashkëkombësi im, Oh vëlla, nuk jam më ajo që isha
Unë jam gruaja që është zgjuar
Kam gjetur rrugën time dhe kurrë s’do të kthehem.
Përgatitje: Fatos Grubi
Нешто за Авганистан..
Поради значајната географска положба, во минатото Авганистан бил една од најразвиените земји. Но геополитичката положба била и причина за многубројни окупации и исселувања, што довело до значаен етнички, културен, а своевремено и религиски микс.
За да ја разбереме денешницата на Авганистан, добро е да се вратиме на 1978 година, период кога Иран и Турција се наоѓаат во револуционерна криза, додека пак во Авганистан се случува социјалистичка револуција. Демократската народна партија на Авганистан, успеала да ја добие власта преку априлската револуција која ја извеле револуционерните војници кои биле едуцирани на марксистичка основа.
Пред априлската револуција имало килави обиди за модернизација, кои иако во градовите создале образовани луѓе и многу мала работничка класа, сепак државата изгледала како во предкапиталистичките времиња. Меѓу малиот број на работници најзастапени биле рударите, но мнозинството од населението живеело во рурални средини. Процентот на писменост на жените од руралните средини бил блиску до нула, а истите биле контролирани од селските бегови и нивните соработници – верските лица. Оваа состојба оневозможувала зајакнување на авторитетите кои требало да ја спроведат модернизацијата, и довела до создавање на отпор.
Со еден збор може да се каже дека Авганистан ги имала сите контрареволуционерни елементи и структури кои можат да предизвикаат проблем за една револуционерна власт. Чудо е самото опстојување на револуционерната власт во земја која временски се наоѓа неколку векови назад. Но и покрај тоа, Демократската авганистанска република која е создадена токму преку априлската револуција успеала да опстане уште една година после распадот на СССР. Иако во градовите револуцијата била пречекана со голема возбуда, сепак во руралните места предизвиците биле огромни.
Револуционерната власт освен што прави големи земјишни реформи, ги признава правата на жените рамноправно со тие на мажите, и отпочнува целосен образовно-едукативен процес насочен пред се кон женската популација. Оваа состојба довела до експлозија на реакционерните чувства и дејствија.
Во овој период се подготвувала контрареволуција поддржана од империјалистичкиот предводник САД и нивниот соработник Пакистан, која идеолошката поддршка ја наоѓа во Саудиска Арабија. Додека пак револуционерната влада побарала поддршка од Советскиот сојуз. Во 1981 година Маргарет Тачер изјавува дека ќе дадат дополнителна финансиска и воена поддршка на контрареволуционерите во Авганистан, користејќи ги зборовите „сакам да ви кажам дека срцата на слободниот свет се со вас и со останатите во вашата земја“. Иронично нели?! Жена „слободарка“ изјавува дека слободниот свет ја поддржува талибанската контрареволуција, која значително претендирала кон скратување пред се на правата на жените добиени преку револуцијата од 1978 година. Но тоа е во основата на империјализмот, да ја имаш потребната моќ преку која можеш своите злодела да ги претставиш како големо достигнување за човештвото.
Иако во 1979 година на барање на револуционерната влада, Црвената армија навлегува во Авганистан и воспоставува контрола врз градовите и селата, сепак руралните средини остануваат под контрола на џихадистите. Откако поради внатрешни проблеми во 1989 година СССР се повлекува од Авганистан, револуционерната влада успеава да опстане уште три години после тоа. Во 1992 година револуционерите борејќи се во улични борби во Кабул, до последно ја бранеле револуцијата, чин кој заслужува историска почест.
После падот на револуцијата, Авганистан се вовлекува во страшна граѓанска војна која трае до денес. Архаичниот национализам, верскиот фундаментализам и трговијата со дрога ја доведуваат земјата до тешко разрушување. Во овие услови се раѓа движењето Талибан, познато како талибанци. Само после четири години во 1996 година влегуваат во Кабул со што стануваат најголема политичка и воена сила во Авганистан.
Потребно е да се потсети дека движењето Талибан е токму нишката која низ годините била поддржувана од Пакистан и САД. После нападот на кулите близначки на 11 септември 2001 година, САД заедно со НАТО сојузниците врши окупација на Авганистан со цел уништување на талибанските бази. Но вистинската цел секако дека била искористување на територијата за воспосавување на геополитичка контрола. Во 2021 година САД и Талибанското движење стигнаа до договор за САД да го напушти Авганистан, што доведе до големото враќање на талибанците повторно на власт.
Иако талибанската власт изјави дека ќе дозволат жените да се образуваат и работат, сепак не може да се очекува светла блиска иднина во земја каде социјалистичките борци беа прегазени преку варварски чинови. Талибанците, реформирани или не, нема да го запрат децениското страдање на авганистанскиот народ.
Џејлан Велиу
Diçka për Afganistanin..
Për shkak të pozitës së tij të rëndësishme gjeografike, në të kaluarën Afganistani ishte një nga vendet më të zhvilluara. Por pozita gjeopolitike gjithashtu ishte arsyeja e pushtimeve dhe dëbimeve të shumta, të cilat çuan në një përzierje të konsiderueshme etnike, kulturore dhe dikur edhe miks fetar.
Për të kuptuar Afganistanin e sotëm, është mirë të kthehemi në vitin 1978, një periudhë kur Irani dhe Turqia janë në një krizë revolucionare, ndërsa në Afganistan po ndodh një revolucion socialist. Partia Popullore Demokratike e Afganistanit arriti të fitonte pushtetin përmes Revolucionit të Prillit, i cili u krye nga ushtarë revolucionarë të arsimuar mbi baza marksiste.
Përpara revolucionit të prillit, pati disa përpjekje të killavta për modernizim, të cilat, megjithëse në qytetet krijonin njerëz të arsimuar dhe një klasë shumë të vogël punëtore, megjithatë shteti dukej si në kohët parakapitaliste. Mes numrit të vogël të punëtorëve, minatorët ishin më të përfaqësuar, por shumica e popullsisë jetonte në zonat rurale. Shkalla e shkrim-leximit të grave fshatare ishte afër zeros dhe ato kontrolloheshin nga bejlerët e fshatit dhe bashkëpunëtorët e tyre – personat fetarë. Kjo situatë e bëri të pamundur forcimin e autoriteteve që duhej të zbatonin modernizimin, dhe çoi në krijimin e rezistencës.
Me një fjalë, mund të thuhet se Afganistani kishte të gjithë elementët dhe strukturat kundërrevolucionare që mund të shkaktojnë problem për një qeveri revolucionare. Vetë mbijetesa e qeverisë revolucionare në një vend që është disa shekuj prapa në kohë, është një mrekulli. Por pavarësisht kësaj, Republika Demokratike e Afganistanit, e cila u krijua pikërisht përmes revolucionit të prillit, arriti të mbijetojë edhe një vit pas rënies së BRSS. Edhe pse revolucioni u prit me shumë entuziazëm në qytete, megjithatë sfidat ishin të mëdha në zonat rurale.
Qeveria revolucionare, përveç reformave të mëdha toksore, njeh të drejtat e grave si të barabarta me ato të burrave, dhe fillon një proces të plotë edukativo – arsimor që synon kryesisht popullsinë femërore. Kjo situatë çoi në një shpërthim ndjenjash dhe veprimesh reaksionare.
Gjatë kësaj periudhe po përgatitej një kundërrevolucion, i mbështetur nga lideri imperialist SHBA dhe bashkëpunëtori i tij Pakistani, i cili mbështetjen e tij ideologjike e gjen në Arabinë Saudite. Ndërsa qeveria revolucionare kërkoi mbështetje nga Bashkimi Sovjetik. Në vitin 1981, Margaret Thatcher deklaroi se do të jepnin mbështetje shtesë financiare dhe ushtarake për kundërrevolucionarët në Afganistan, duke përdorur fjalët “Dua t’ju them se zemrat e botës së lirë janë me ju dhe me të tjerët në vendin tuaj”. Ironike apo jo?! Një grua “liridashëse” deklaron se bota e lirë po mbështet kundërrevolucionin taleban, i cili para së gjithash ka pretenduar ndjeshëm të kufizojë të drejtat e grave të fituara gjatë revolucionit të vitit 1978. Por kjo është në bazën e imperializmit, të kesh fuqinë e nevojshme përmes së cilës krimet e tua mund t’i paraqesësh si një arritje të madhe për njerëzimin.
Edhe pse në vitin 1979 me kërkesë të qeverisë revolucionare, Ushtria e Kuqe hyri në Afganistan dhe vendosi kontrollin mbi qytetet dhe fshatrat, zonat rurale mbeten nën kontrollin e xhihadistëve. Pasi BRSS u tërhoq nga Afganistani për shkak të problemeve të brendshme në 1989, qeveria revolucionare arriti të mbijetojë edhe për tre vjet të tjerë pas kësaj. Në vitin 1992, revolucionarët që bënin beteja në rrugë në Kabul e mbrojtën revolucionin deri në fund, një akt që meriton nder historik.
Pas rënies së revolucionit, Afganistani u tërhoq në një luftë të tmerrshme civile që vazhdon edhe sot e kësaj dite. Nacionalizmi arkaik, fundamentalizmi fetar dhe tregtia e drogës po e çojnë vendin në një shkatërrim të rëndë. Në këto kushte lindi lëvizja talebane e njohur si Taleban. Vetëm pas katër vjetësh në vitin 1996, ata hynë në Kabul, duke u bërë forca më e madhe politike dhe ushtarake në Afganistan.
Është e nevojshme të kujtojmë se lëvizja talebane është pikërisht filli që është mbështetur nga Pakistani dhe Shtetet e Bashkuara ndër vite. Pas sulmit në kullat binjake më 11 shtator 2001, Shtetet e Bashkuara së bashku me aleatët e NATO-s pushtuan Afganistanin me qëllim të shkatërrimit të bazave talebane. Por qëllimi i vërtetë sigurisht se ishte shfrytëzimi i territorit për vendosjen e kontrollit gjeopolitik. Në vitin 2021, Shtetet e Bashkuara dhe talebanët arritën një marrëveshje që Shtetet e Bashkuara të largoheshin nga Afganistani, duke çuar në një kthim të madh të talebanëve në pushtet.
Megjithëse qeveria talebane ka deklaruar se do t’i lejojë gratë të arsimohen dhe të punojnë, një e ardhme e ndritur nuk mund të pritet në një vend ku luftëtarët socialistë janë shkelur përmes akteve barbare. Talibanët, të reformuar ose jo, nuk do t’i ndalin vuajtjet e dekadave të popullit afgan.
Xhejlan Veliu
